بررسی و نقش کاردرمانی در مدیریت و بهبود زانوی پرانتزی ژنوواروم (Genu Varum)
مقدمه
زانو پرانتزی یا Genu Varum یک تغییر شکل شایع در اندام تحتانی است که در آن محور مکانیکی ساق پا نسبت به ران دچار انحراف می‌شود. در این حالت، زانوها از یکدیگر فاصله می‌گیرند و قوزک‌های داخلی به هم نزدیک یا متصل باقی می‌مانند. این وضعیت علاوه بر مشکلات ظاهری، می‌تواند باعث درد، اختلال در راه رفتن، افزایش فشار بر مفاصل و در نهایت بروز آرتروز زودرس شود.
نقش کاردرمانی در این زمینه بسیار مهم است، زیرا کاردرمانگران نه تنها به اصلاح الگوی حرکتی کمک می‌کنند، بلکه با آموزش تمرینات اصلاحی، ارتقای عملکرد عضلات و بهبود کیفیت زندگی بیمار نقش کلیدی دارند.
آناتومی و بیومکانیک زانو پرانتزی
در حالت طبیعی، محور مکانیکی پا باید از مرکز لگن، مرکز زانو و مرکز مچ عبور کند.
در زانو پرانتزی، این محور به سمت داخل منحرف می‌شود و در نتیجه فشار بیشتری بر سطح داخلی مفصل زانو وارد می‌شود.
با گذشت زمان، این افزایش فشار منجر به سایش غضروف داخلی و تغییرات تخریبی می‌شود.
علل زانو پرانتزی
علل فیزیولوژیک
در کودکان زیر 2 سال، تا حدی طبیعی است و معمولاً با رشد اصلاح می‌شود.
علل پاتولوژیک
بیماری بلانت (Blount’s disease)
راشیتیسم (کمبود ویتامین D)
بدجوش خوردن شکستگی‌ها
آرتروز و تخریب مفصلی
ضعف عضلات اطراف مفصل زانو و ران
عوامل ژنتیکی و محیطی
علائم و نشانه‌ها
فاصله غیرطبیعی بین زانوها هنگام چسباندن قوزک‌های داخلی
درد زانو به‌ویژه در سطح داخلی مفصل
خستگی زودهنگام در هنگام راه رفتن یا ایستادن طولانی
تغییر در الگوی راه رفتن (gait)
کاهش تعادل و احتمال افزایش زمین‌خوردن
در مراحل پیشرفته: تغییر شکل آشکار ساق پا
روش‌های تشخیص
معاینه بالینی: مشاهده وضعیت قرارگیری زانوها و ساق پا
اندازه‌گیری زاویه بین ران و ساق
تصویربرداری: رادیوگرافی جهت بررسی محور مکانیکی اندام و وضعیت مفصل
ارزیابی عملکردی: بررسی الگوی راه رفتن، تعادل و قدرت عضلانی توسط کاردرمانگر
عوارض زانو پرانتزی در صورت عدم درمان
افزایش فشار بر سطح داخلی مفصل زانو
تخریب و آرتروز زودرس
اختلال در تعادل و راه رفتن
کاهش توانایی‌های حرکتی و عملکردی
مشکلات روحی و روانی ناشی از تغییر ظاهر اندام
درمان زانو پرانتزی
۱. درمان‌های پزشکی و جراحی
اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای (مانند ویتامین D و کلسیم)
ارتز یا بریس برای کودکان در مراحل اولیه
تزریقات داخل مفصلی در موارد آرتروز
جراحی استئوتومی برای اصلاح محور اندام در بزرگسالان
۲. نقش کاردرمانی در درمان زانو پرانتزی
کاردرمانی یکی از ارکان اصلی در درمان‌های غیرجراحی است و شامل موارد زیر می‌شود:
الف) تمرینات اصلاحی و تقویتی
تقویت عضلات چهارسر ران (به‌ویژه vastus medialis) برای تثبیت کشکک و مفصل زانو
تمرینات همسترینگ جهت تعادل عضلانی
تمرینات گلوئوتئال و لگنی برای اصلاح راستای اندام تحتانی
تمرینات کششی برای عضلات کوتاه و سفت مانند اداکتورها و ایلیوتیبیال باند
ب) اصلاح الگوی حرکتی
آموزش صحیح ایستادن، نشستن و راه رفتن
استفاده از تمرینات تعادلی و تمرینات راه رفتن روی سطوح مختلف
ج) آموزش استفاده از وسایل کمکی
معرفی ارتزهای مناسب جهت کاهش فشار بر زانو
آموزش استفاده صحیح از عصا یا واکر در موارد شدید
د) درمان‌های عملکردی و کاربردی
تمرین‌های ADL (فعالیت‌های روزمره زندگی) برای ارتقای استقلال فرد
تمرکز بر بازگشت به فعالیت‌های شغلی و ورزشی
هـ) جنبه‌های روانی – اجتماعی
کاردرمانگر می‌تواند با مشاوره و آموزش روانی، اعتماد به نفس فرد را در مواجهه با ظاهر اندام افزایش دهد.
نقش درمانگر (کاردرمانگر و تیم درمانی)
تشخیص و ارزیابی اولیه: بررسی وضعیت حرکتی، عضلانی و عملکردی بیمار
برنامه‌ریزی درمانی فردی: طراحی تمرینات و فعالیت‌های متناسب با سن، شدت ناهنجاری و شرایط بیمار
آموزش به بیمار و خانواده: توضیح درباره بیماری، روش‌های پیشگیری از پیشرفت، تمرینات خانگی
همکاری بین‌رشته‌ای: هماهنگی با پزشک ارتوپد، فیزیوتراپیست و متخصص تغذیه برای درمان جامع
پایش پیشرفت درمان: بررسی تغییرات در محور اندام و بهبود عملکرد حرکتی
پیشگیری
تشویق کودکان به بازی‌های فعال و صحیح
مصرف کافی ویتامین D و کلسیم در سنین رشد
اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن
پرهیز از وارد کردن فشار بیش از حد به زانو در سنین پایین
مراجعه زودهنگام به متخصص هنگام مشاهده انحراف اندام
نتیجه‌گیری
زانو پرانتزی یک مشکل نسبتاً شایع است که می‌تواند از کودکی تا بزرگسالی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اگرچه در بسیاری از کودکان این حالت به‌صورت طبیعی اصلاح می‌شود، اما در صورت باقی ماندن یا تشدید، نیاز به مداخله درمانی دارد. کاردرمانی در این زمینه نقشی کلیدی دارد، زیرا نه تنها به اصلاح عملکرد حرکتی کمک می‌کند، بلکه با آموزش تمرینات تقویتی، اصلاح الگوهای حرکتی، و افزایش استقلال فرد، کیفیت زندگی بیمار را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.
پیام بگذارید