هدف اصلی زبان ایجاد اتباط و ارسال پیام به مخاطب است.حال ممکن است به دلایل مختلفی از جمله لکنت زبان، در این راه ارتباطی اختلال ایجاد شود.در این مقاله قصد داریم درمورد انواع لکنت زبان و راه های درمان آن صحبت کنیم

لکنت زبان (stuttering)، یکی از اختلالات گفتاری است. افرادی که لکنت زبان دارند ممکن است اصوات، هجاها یا کلمات را تکرار کنند و یا صداها را طولانی کنند. همچنین ممکن است در جریان طبیعی گفتار، همراه با بیان حالات یا حرکات غیرمعمول، وقفه‌هایی ایجاد شود.لکنت زبان از مهمترین و متداول ترین اختلالات تکلمی است و معمولا از سنین 3 تا 7 سالگی شروع می شود و بیشترین فراوانی را در حدود 5 سالگی دارد. شیوع اختلال یک درصد بوده و نسبت پسران به دختران تقریبآ ۴ به ۱ می باشد

انواع لکنت زبان

لکنت زبان به دو دسته کلی لکنت تونیک و کلونیک تقسیم می شود

لکنت زبان تونیک: در این حالت که در فعالیت عضلات تلفظی چند ثانیه ای توقف و سکون به وجود می آید کودک دچار گیر وقفه در تلفظ و ادای کلمه همراه با فشار و کوشش و حرکات خاصی است و برای ادای کلمه شدیدا، به خود فشار می آورد و پس از لحظاتی سکون به طور ناگهانی و با تشنج کلمه را ادا می کند مانند: می خام به رم خو نه.این نوع لکنت به علت انقباض عضلات دهان، حلق و حنجره ایجاد می شود.در این صورت کودک روی یک کلمه فشار می آورد و اکثرا کلمه به طور ناگهانی بیان می شود.این حالت کاملا جنبه روانی دارد.

لکنت زبان کلونیک: در این نوع از لکنت زبان کودک یک سیلاب از کلمه‌ای را (معمولا اولین سیلاب کلمه) با سرعت و تشنج تکرارمی‌کند. مثلا کلمه کتاب را چنین بیان می‌کند : ک ک ک کتاب

علت این نوع لکنت زبان را اختلال فیزیولوژیک عصبی عضلانی می دانند که در محل اتصال عصب به عضله به وجود می آید و چون جنبه خانوادگی دارد گمان می رود که علت موروثی داشته باشد

طبقه بندی لکنت بر اساس منشا آن

لکنت زبان را بر اساس منشا آن می توان به لکنت زبان رشدی، نوروژنیک ،روان شناختی  و لکنت زبان ناشی از تاثیرات دارویی تقسیم بندی کرد

• لکنت زبان رشدی Developmental: این نوع اختلال، شایع ترین نوع لکنت زبان در کودکان زیر پنج سال است. به عبارت بهتر این اختلال، زمانی رخ می دهد که کودک در حال بهبود و گسترش توانایی های صحبت کردن خود است. این نوع لکنت یا کندی زبان در پسربچه ها بیشتر دیده می شود.لکنت تکاملی احتمالا نتیجه چندین عامل ازجمله ژنتیک است.تقریبا 60%  افرادی که لکنت دارند، یکی از اعضای خانواده آن‌ها نیز لکنت دارد  . در اغلب موارد، این مشکل به صورت خود به خودی برطرف شده و نیاز به درمان خاصی ندارد.

• لکنت زبان نوروژنیک Neurogenic: تغییرات ناگهانی در مسیرهای عصبی یا فعالیت های مرتبط با مراکز مغزی در فرآیند و رشد گفتار ممکن است منجر به لکنت عصبی شود. برای این نوع لکنت زبان هیچ محدودیت سنی خاصی وجود ندارد. لکنت عصبی ممکن است در نتیجه سکته مغزی ، ضربه مغزی ، بیماریهای نرودژنراتیو ویا تومور  مغزی باشد

• لکنت زبان روانشناختیPsychogenic:لکنت زبان روانشناختی یا Psychogenic، مستقیما از خود مغز منشا می گیرد. مغز ما انسان ها، از قسمت های گوناگونی تشکیل شده است. هر کدام از این بخش ها وظیفه ای را بر عهده دارند یا به عبارت بهتر، کنترل بخشی از اعمال بدن را برعهده می گیرند. در لکنت یا کندی زبان روانشناختی، بیماری، ناهنجاری یا یک نوع اختلال بر قسمتی از مغز که وظیفه کنترل تفکر و استدلال را بر عهده دارد، تاثیر می گذارد.این مورد را احتمالا در کودکانی که ترسیده اند، مشاهده می کنید. وقتی کودکی به شدت می ترسد ، ممکن است که دچار لکنت زبان شود. این نوع لکنت یا کندی زبان، از نوع روانشناختی است. یا کودکانی که به علت بیماری دچار تب های طولانی مدت و گاها تشنج می شوند. این کودکان نیز ممکن است دچار لکنت شوند. این لکنت اغلب بعد از بهبودی از بیماری از بین نمی رود و نیاز به مراجعه به متخصصین گفتار درمانی دارد.

• لکنت ناشی از تحریک دارو: لکنت زبان ناشی از دارو معمولاً در بزرگسالان مشاهده می شود. ممکن است ناشی از تغییر ناگهانی دارو یا میزان مصرف آن باشد. استفاده از داروی جدید یا حتی بالابردن دوز داروی قبلی ممکن است باعث لکنت زبان در بزرگسالانی شود که سابقه اختلالات گفتاری ندارند. به طور معمول ، بازگشت به دوز قبلی یا جایگزینی داروی جدید با داروی دیگر ، لکنت ناشی از دارو را متوقف می کند

چه زمانی لکنت زبان خطرناک می شود؟

برای اینکه بدانیم چه زمانی لکنت خطرناک می شود، باید ریسک فاکتورهای آن را بشناسیم. در حقیقت از روی همین عوامل خطر یا ریسک فاکتورها می توانیم تشخیص بدهیم که آیا لکنت زبان دارد خطرناک می شود یا خیر. مهم ترین نکته در خصوص لکنت این است که هرچقدر زمان بگذرد، مشکل سخت تر و پیچیده تر می شود. لکنت زبان اغلب بین ۲ تا ۴ سالگی اتفاق می افتد و در بیشتر موارد به عنوان یک اتفاق طبیعی تلقی می شود. به عبارت بهتر در حین یادگیری زبان و گسترش محدوده توانایی صحبت کردن، ممکن است که کودک دچار لکنت زبان شود. در بیشتر این موارد، لکنت با گذشت زمان و بزرگ تر شدن کودک از بین می رود.

اما ممکن است که تا بزرگسالی نیز همراه با او باقی بماند. در اغلب موارد، در سنین ۶ تا ۷ و با آغاز مدرسه رفتن کودک، این اختلال گفتاری در کودکان، نمود بیشتری پیدا می کند. بنابراین، والدین و اطرافیان کودک باید تمام همت و تلاش خود را به کار گیرند و از تمام امکانات موجود استفاده کنند تا جلوی پیشرفت مشکل را بگیرند. بنابراین قبل از آغاز درمان، شما باید ریسک فاکتورها یا به عبارت دیگر، عوامل خطر لکنت یا کندی زبان را بشناسید و سپس نسبت به درمان آن اقدام کنید. ریسک فاکتورهای لکنت زبان و به طور کلی ریسک فاکتورهای انواع اختلالات زبانی بسیار زیاد و گسترده هستند. در ادامه به بررسی چند مورد از اصلی ترین ریسک فاکتورها یا عوامل خطر این مشکل می پردازیم.

عوامل افزایش دهنده خطر

• برخی اختلالات مغزی مانند سکته مغزی و فلج مغزی

• تغییر ناگهانی شرایط زندگی

• شرایط روحی نامناسب که فشار روحی شدید به فرد وارد می کند

• نارسایی‌ ها و اختلالات دستگاه عصبی

• ناهنجاری‌ های فیزیولوژیکی

• عوامل زیستی عوامل مادرزادی و ژنتیکی

• استرس شدید

• وارد شدن ضربه به سر

علائم لکنت زبان

تکرار یکی از علائم شایع لکنت زبان محسوب می‌شود. در این حالت شخص یک واژه، صدا یا هجا را تکرار می‌کند. لکنت زبان همچنین می‌تواند باعث بروز توقف‌های مکرر در زمان سخن گفتن شود. دیگر علائم شایع لکنت زبان شامل:

• بیان کردن یک صدا یا واژه به صورت ممتد

• بیان صداهایی مانند “اممم” یا “اووو”

• تنش عضلانی در صورت و بخش فوقانی بدن در زبان صحبت کردن

• بیان شکسته لغات یا توقف بین واژه‌ها

لکنت زبان همچنین می‌تواند سبب بروز علائم قابل مشاهده جسمانی شامل چشمک زدن سریع، بروز تیک در صورت، فشرده کردن مشت و یا لرزش لب یا فک شود. بروز احساساتی مانند استرس، هیجان یا مواردی مانند بی‌خوابی نیز می‌توانند سبب تشدید لکنت زبان شوند. گفتگو در مقابل جمع و همچنین صحبت کردن با تلفن نیز در بروز لکنت زبان مؤثر هستند

مراحل لکنت زبان

کودکانی که دچار لکنت زبان هستند معمولا از بدو پیدایش لکنت تا مرحله نهایی دوران مختلفی را می‌گذراند

لکنت پذیرفته شده

 کودک در این مرحله متوجه می‌شود که برخی از حروف و کلمات را بطور غیرطبیعی تکرار می‌کند. اما نگران حالت گویایی خودش نیست رنجی نمی‌برد و کوششی هم برای رفع آن نمی‌نماید

لکنت پس رانده

 لکنتی که کودک در برابر آن عکس العمل نشان می دهد. به تدریج که کودک بزرگ شده و دامنه مکالمات وسیع تر می‌شود به واسطه رفتار‌های خاص و فشارهایی که معمولا از سوی اطرافیان متوجه کودک می‌شود،کودک بطور قابل توجهی با تعجب و گاه همراه با دلسردی نسبت به چگونگی اختلالات گویایی خود عکس العمل نشان می‌دهد وی این واکنش ها را درک کرده و بالطبع عدم اطمینان و تنش عضلانی او بیشتر می‌شود

لکنت پیچیده و شدید

 بتدریج که حرکات و رفتار ضمنی همراه با لکنت به صورت غیر ارادی ظاهر می‌گردد، شدت لکنت افزایش می‌یابد وکودک نسبت به همه موفقیت ها ،کلمات ،اصوات حساسیت و نگرانی پیدا می‌کند. در این شرایط لکنت خود ، روز به روز پیچیده تر و شدیدتر می‌شود

درمان لکنت

در بسیاری موارد لکنت بدون درمان خاصی و پس از گذشت مدت زمانی بطور خودبخود برطرف می شود و در برخی موارد نیز درمان اصولی با استفاده از گفتاردرمانی ضروری است و در برخی موارد زمان زیادی نیز برای مشاهده نتایج مثبت درمانی مورد نیاز است

درمان لکنت زبان بنا به سن و شرایط فرد مبتلا متفاوت است و برای کمک به رفع آن مراجعه به کلینیک گفتاردرمانی خوب ضروری است

ایجاد آرامش و اعتماد‌ به‌ نفس در فرد مبتلا به لکنت مهم ترین اصل درمان لکنت است

تغییر رفتار و شیوه برخورد والدین و اطرافیان با فرد دچار لکنت زبان نیز نقش مهمی در موفقیت روش های درمانی لکنت زبان دارد

در صورتی که فرد مبتلا به لکنت از طرف اطرافیان مورد سرزنش و تحقیر قرار بگیرد ریسک بهبودی تا حد زیادی کاهش می یابد

متخصصان گفتار‌درمانی از راهکارهای مختلفی برای کودکان و یا بزرگسالان مبتلا به لکنت استفاده می کنند

درمان رفتاری شناختی یا ( CBT  (Cognitive behavioural therapy که با متدهای روان‌ شناختی به درمان لکنت زبان با ایجاد و افزایش اعتماد به نفس کمک می کند

روش‌ های زبانی یا تلفظی به منظور ایجاد هماهنگی‌ بین حنجره، گونه‌ ها، زبان و لب‌ ها به درمان لکنت کمک می کنند

داروهای آرام بخش نیز می‌توانند به کاهش تنش روحی در فرد مبتلا به لکنت کمک کرده و در درمان این اختلال شایع موثر باشند

روش های روان درمانی نیز در افرادی که به دلایل روحی دچار لکنت زبان شده اند موثر است