اختلال هماهنگی حرکتی چیست؟ کاردرمانی در DCD

کودکی که در انجام فعالیت های حرکتی مختلف عقب تر از هم سالان خود به نظر می رسد.بی دقت است و برای انجام امور روزمره اش به کمک دیگران نیاز دارد، با وجودی که به مدرسه رفته اما هنوز نمی تواند به درستی لباس بپوشد، مانند هم سالانش دوچرخه سواری کند و یا فعالیت های حرکتی را انجام دهد. زیاد زمین می خورد و به اصطلاح دست و پا چلفتی به نظر می آید، همه این ها نشان دهنده اختلال هماهنگی حرکتی در کودک است.ما در این مقاله تلاش کرده ایم به توضیح این اختلال، نشانه ها و درمان آن با کاردرمانی بپردازیم

اختلال هماهنگی حرکتی چیست؟

اختلال هماهنگی رشدی (Developmental Coordination Disorder) که به اختصارDCD نامیده می‌شود، تأخیر در رشد مهارت‌های حرکتی یا اختلال در هماهنگی حرکات است که باعث اختلال در عملکرد حرکتی و فعالیت‌های روزانه می شود. برخی از این کودکان در مهارت‌های حرکتی ظریف و برخی دیگر در مهارت‌های حرکتی درشت و برخی در هر دو مشکل دارند.برنامه ریزی حرکتی یکی دیگر از چالش های این کودکان به حساب می آید.اغلب آنها در انجام کارهای ساده ای مانند مسواک زدن،پوشیدن لباس و.. با اشکال رو به رو هستند. اختلال هماهنگی رشدی همچنین می‌تواند انجام تکالیف در مدرسه و هم گام بودن با دروس و یا شرکت در کلاس های ورزشی را برای این کودکان دشوار سازد. این اختلال در چند دهه گذشته با اسامی مختلفی مثل سندرم کودکان خام‌حرکت، نقص ادراکی ـ حرکتی، آپراکسی رشدی، ناشیگری مادرزادی و ناتوانی یادگیری غیرکلامی معرفی شده است کودکان دارای اختلال DCD در انجام مهارت های حرکتی ظریف و درشت، برنامه ریزی حرکتی، هماهنگی حرکتی و برخی توانایی های دیگر مانند تصمیم گیری و سازماندهی حرکتی، تجسم ذهنی، تنظیم سرعت حرکتی و یادگیری حرکات جدید با اشکال رو به رو هستند

علائم اختلال هماهنگی رشد چیست؟

اختلال هماهنگی رشدی از همان زمان نوزادی شروع می شود.احتمال دارد نوزادان در یادگیری نحوه مکیدن و بلعیدن شیر دچار مشکل شوند و کودکان نوپا احتمالا به جلو خزیدن، نشستن، راه رفتن و.. را به کندی یاد بگیرند. اما زمانی که کودک به سن ۳-۴ سالگی می‌رسد و باید حرکاتی پیچیده تر را انجام دهد، نشانه های این اختلال به طور گسترده تری به چشم می آید. نشانه های زیر از جمله بارزترین علائم در این کودکان است: • در کسب مراحل رشدی حرکتی تاخیر دارند( مانند نشستن، راه رفتن، پریدن، شوت زدن و..) • دست و پا چلفتی اند و حرکات را به شکل ناهماهنگی انجام می دهند • زیاد زمین می خورند، با در و دیوار برخورد می کنند و اشیا از دستشان رها می شود • در انجام فعالیت های حرکتی پیچیده تر مانند دوچرخه سواری، گرفتن و پرتاب کردن توپ و.. ضعیف عمل می کنند • در یادگیری مهارت های حرکتی جدید اشکال دارند • در اجرای فعالیت هایی که نیازمند هماهنگی دو طرفه بدن هستند مانند قیچی کردن و یا پروانه زدن مشکل دارند • در کنترل راستای بدن و تعادل، به‌ویژه در فعالیت‌هایی که به تعادل نیاز دارند (مانند بالا رفتن از پله) ضعف دارند • در نوشتن، کپی کردن از تخته و انجام فعالیت های حرکتی ظریف اشکال دارند • در فعالیت‌هایی که به تغییرات مداوم در وضعیت بدن نیاز دارند یا باید با تغییرات محیط سازگار شوند، مشکلات بیشتری دارند • بین توانایی‌های حرکتی و توانایی‌های سایر حوزه‌ها اختلاف نشان می دهند. مثلاً ممکن است از نظر مهارت‌های ذهنی و کلامی کاملاً قوی باشند، در حالی‌که مهارت حرکتی‌شان دارای تأخیر باشند

سایر نشانه های احتمالی در این کودکان

• پایین بودن قدرت و استقامت، نیاز به تلاش بیشتر برای انجام کاری مشابه با کاری که دوستانش انجام می‌دهند، و در نتیجه خستگی سریع • مشکل در موارد درسی مانند ریاضی، املا یا زبان نوشتاری که نیاز دارد که به‌طور دقیق و بانظم بر روی کاغذ بنویسد • ناتوانی در انجام تکالیف در چارچوب زمان مشخص • مشکل در مرتب کردن میز مدرسه، کیف مدرسه، تکالیف خانه یا حتی فضای موجود در صفحه

چه عواملی باعث ایجاد اختلال هماهنگی رشدی می شود؟

علل اختلال هماهنگی رشد به خوبی درک نشده است، اما محققان بر این باورند که آن ناشی از تاخیر رشد مغز می­ باشد. برای افراد مبتلا به DCD به طور کلی هیچ موضوع پزشکی دیگری وجود ندارد که این اختلال را توضیح دهد اما برخی از عوامل خطر می تواند ریسک ابتلا به این اختلال را بیشتر کند از جمله: • جنسیت (جنس مذکر بودن) • پایین بودن سن حاملگی مادر • زایمان زودرس یا داشتن وزن کم هنگام تولد • ژنتیک ، یا سابقه DCD در خانواده

شیوع اختلال هماهنگی رشدی در کودکان

شیوع اختلال هماهنگی رشدی در پسران نسبت به دختران بسیار بیشتر است؛ پسران ۳ تا ۷ برابر بیشتر از دختران در مهارت‌های حرکتی و هماهنگ کردن آن‌‌ها دچار مشکل می‌شوند. این اختلال در ۷ سالگی حدود ۵ الی ۶ درصد از کودکان را در بر می‌گیرد. به طور کلی میزان شیوع DCD در سراسر جهان از حدود ۲ درصد در انگلستان، ۶ درصد در آمریکا تا ۱۹ درصد در یونان می باشد و میانگین جهانی آن حدود ۶ درصد گزارش شده است

مشکلات دیگری که می توانند با اختلال هماهنگی رشدی همراه باشند

اکثر کودکان مبتلابه DCD حداقل یک تفاوتی در یادگیری یا تفکر دارند. ADHD یا بیش فعالی (اختلال نقص توجه)، یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که با اختلال هماهنگی حرکتی همراه است. در حقیقت، نیمی از بچه‌های مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی نیز دارای اختلال بیش فعالی  هستند. در اینجا به برخی از مشکلاتی که غالباً با اختلال هماهنگی حرکتی همراه هستند یا علائم مشترک دارند، اشاره می‌کنیم: • بیش فعالی (ADHD) • بدخطی و دیسگرافیا •کندی سرعت پردازش • اوتیسم • مشکلات مربوط به پردازش حسی

تشخیص اختلال هماهنگی رشدی

تشخیص سندرم ناتوانی رشدی کودکان سخت است زیرا ممکن است علائم آن با سایر شرایط اشتباه گرفته شود. دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V) چهار معیار را نشان می دهد که برای تشخیص سندرم ناتوانی رشدی کودکان باید رعایت شود: • کودک، تاخیر در رسیدن به نقاط حرکتی را نشان می دهد • این شرایط به طور قابل توجهی در فعالیت ­های روزمره زندگی و یا عملکرد تحصیلی دخالت می کند • این علائم در اوایل زندگی کودک شروع می شود • مشکلات مربوط به مهارت های حرکتی از طریق ناتوانی ذهنی، اختلال بینایی یا اختلالات مغزی به خوبی توضیح داده نمی شود

درمان اختلال هماهنگی حرکتی

در مداخلات مربوط به کودکان دچار اختلال هماهنگی از وجوه متعددی شامل مواد بصری، شنیداری و لمسی استفاده می شود که هدف آنها آموزش حرکتی ادراکی برای تکالیف حرکتی اختصاصی است. درمان اختلال رشد هماهنگی عموما شامل انواعی از برنامه های ادغام حسی و آموزش فیزیکی تعدیل شده است. این برنامه ها توسط کاردرمانگر انجام می شود و شامل فعالیت های جسمی است که آگاهی فرد از کارکرد حسی و حرکتی را افزایش می دهد. در کاردرمانی، ابتدا کودک هم ازجنبه جسمانی و مهارت های فیزیکی و تحرکی مورد ارزیابی قرار می گیرد و هم اینکه توانایی های ذهنی، درکی و مهارتی او به دقت مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. سپس، با توجه به اختلالات و ناتوانی های رشدی کودک، برنامه درمانی پی ریزی خواهد شد.بهبود قدرت و استقامت عضلانی، بهبود استراتژی های تعادلی، افزایش هماهنگی حرکتی، افزایش آگاهی بدنی،بهبود مهارت های حرکتی درشت  و ظریف و در نهایت افزایش اعتماد به نفس و بهبود عملکرد تحصیلی کودک از جمله اهداف درمان برای این کودکان می باشد. در طی مراحل درمان نیز در صورت تشخیص درمانگر، از دیگر خدمات توانبخشی از جمله گفتاردرمانی، کاردرمانی ذهنی، مهارتهای حسی و درکی _حرکتی و گروه درمانی نیز بهره گرفته خواهد شد