نقش کاردرمانی در بهبود فعالیت‌های روزمره زندگی سالمندان مبتلا به آلزایمر
بیماری آلزایمر یک اختلال پیش‌رونده‌ی نورودژنراتیو است که به‌تدریج عملکردهای شناختی (حافظه، توجه، زبان و تصمیم‌گیری) و عملکردهای کارکردی (فعالیت‌های روزمره‌ی زندگی یا ADL) را مختل می‌کند. سالمندان مبتلا ممکن است در ابتدا فقط مشکلاتی جزئی در یادآوری یا مدیریت زمان داشته باشند، اما با پیشرفت بیماری توانایی انجام کارهای ساده‌ای مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن یا حتی راه رفتن ایمن را از دست می‌دهند.
اینجاست که کاردرمانی (Occupational Therapy) وارد عمل می‌شود؛ رویکردی توانبخشی که به‌طور اختصاصی بر بهبود استقلال، کیفیت زندگی و حفظ توانایی‌های باقی‌مانده تمرکز دارد.
۱. اصول پایه‌ای کاردرمانی در آلزایمر
تمرکز بر توانایی‌ها، نه محدودیت‌ها
کاردرمانگر به جای اینکه روی ناتوانی‌های بیمار تاکید کند، بر مهارت‌های باقی‌مانده تمرکز می‌کند و سعی می‌کند آن‌ها را تقویت یا جایگزین کند.
انطباق محیطی و تسهیل‌گری
بسیاری از مشکلات بیماران ناشی از ناسازگاری محیط است. تغییرات کوچک در خانه (مثل نورپردازی بهتر، برچسب‌گذاری اشیا یا ساده‌سازی فضا) می‌تواند استقلال بیمار را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
تقویت حافظه رویه‌ای (Procedural Memory)
در آلزایمر، حافظه کوتاه‌مدت زود از بین می‌رود، اما حافظه رویه‌ای (عادت‌ها و مهارت‌های حرکتی مثل شانه کردن مو یا بستن دکمه‌ها) دیرتر تخریب می‌شود. کاردرمانی با تمرینات تکراری سعی می‌کند از همین حافظه برای حفظ عملکردها استفاده کند.
۲. نقش کاردرمانی در فعالیت‌های پایه‌ی روزمره (Basic ADLs)
الف) غذا خوردن
آموزش استفاده از ظروف ساده و سبک: کاردرمانگر ممکن است قاشق‌های دسته‌کلفت یا بشقاب‌های لبه‌دار تجویز کند.
تقویت توالی رفتاری: بیمار تمرین می‌کند که هر لقمه را بردارد، به دهان ببرد و بجود. این مراحل با نشانه‌های دیداری یا شنیداری تقویت می‌شوند.
تسهیل محیطی: حذف عوامل حواس‌پرت‌کن (تلویزیون، سر و صدا) تا بیمار تمرکز بیشتری روی غذا خوردن داشته باشد.
ب) لباس پوشیدن
لباس‌های ساده‌تر (چسبی به‌جای دکمه، کفش ولکرو به‌جای بنددار).
تکنیک “یک‌به‌یک”: بیمار به‌صورت مرحله‌ای راهنمایی می‌شود (اول دست راست، بعد دست چپ).
استفاده از رنگ و کنتراست برای تشخیص راحت‌تر لباس‌ها.
ج) بهداشت فردی (حمام، مسواک، اصلاح)
ایجاد روتین ثابت: ساعت مشخص روز برای حمام یا مسواک.
تقسیم وظایف به مراحل کوتاه: مثلاً “مسواک را بردار”، “خمیر را بزن”، “مسواک بزن”.
ابزار کمکی: مسواک برقی، صندلی حمام، دستگیره‌های دیواری.
د) تحرک و جابجایی
تمرین تعادل و قدرت عضلانی برای پیشگیری از افتادن.
آموزش استفاده از واکر یا عصا در صورت نیاز.
چیدمان ایمن محیط خانه (حذف فرش‌های لغزنده، نور کافی).
۳. نقش کاردرمانی در فعالیت‌های ابزاری روزمره (Instrumental ADLs)
این فعالیت‌ها پیچیده‌ترند و زودتر در آلزایمر آسیب می‌بینند:
مدیریت داروها: کاردرمانگر می‌تواند جعبه‌های تقسیم دارو یا یادآورها را پیشنهاد دهد.
مدیریت مالی ساده: بیمار در حد شمارش پول یا پرداخت‌های کوچک تمرین می‌کند.
پخت‌وپز ساده: آموزش غذاهای آسان (مثل درست کردن چای یا ساندویچ) با نظارت.
استفاده از تلفن یا وسایل هوشمند با دکمه‌های بزرگ و رابط کاربری ساده.
۴. مداخلات شناختی-کارکردی
تمرین حافظه با نشانه‌های محیطی (عکس اعضای خانواده روی دیوار همراه اسمشان).
واقعیت‌درمانی (Reality Orientation): یادآوری تاریخ، مکان و افراد اطراف.
تحریک شناختی (Cognitive Stimulation Therapy): بازی‌های ذهنی ساده، پازل، موسیقی‌درمانی.
۵. حمایت از خانواده و مراقبین
کاردرمانی فقط بر خود بیمار تمرکز ندارد. خانواده و مراقبین هم آموزش می‌بینند:
چطور وظایف را مرحله‌ای بگویند.
چطور از درگیری و مقاومت بیمار جلوگیری کنند.
چگونه خستگی مراقبتی (Caregiver Burnout) را کاهش دهند.
۶. اهداف نهایی کاردرمانی در آلزایمر
افزایش استقلال در فعالیت‌های روزمره تا حد امکان.
حفظ عزت نفس سالمند (احساس مفید بودن و کنترل بر زندگی).
کاهش استرس و بار مراقبین.
پیشگیری از عوارض ثانویه مثل زخم بستر، افتادن یا سوءتغذیه.
بهبود کیفیت زندگی حتی در مراحل پیشرفته بیماری.
✅ در یک جمله: کاردرمانی برای سالمندان مبتلا به آلزایمر، هنر انطباق محیط، فعالیت‌ها و تعاملات است تا بیمار بتواند با وجود محدودیت‌ها همچنان زندگی معنادار، ایمن و تا حدی مستقل داشته باشد.
پیام بگذارید