قبل از ۳ سالگی چه مهارتهای گفتاری باید وجود داشته باشد.
چه مهارتهایی معمولاً باید تا قبل از ۳ سالگی وجود داشته باشند؟
توجه: جدولهای رشد دامنهٔ طبیعی دارند — یعنی هر کودک کمی زودتر یا دیرتر پیش میرود — ولی فهرست زیر مبتنی بر راهنماییهای مراکز معتبر است.
از تولد تا 12 ماه
واکنش به صداها و نام خود؛ آرام یا برگرداندن سر به سمت صدا.
آواپردازی اولیه: «کوو»، «با-با»، «ما-ما»، بابلینگ (بلندبلند بازی با صداها)
برقراری تماس چشمی، لبخند اجتماعی، پاسخ به بازی «بایبای» یا «قاشق».
حدود 12–24 ماه (یک تا دو سال)
افزایش واژگان منفرد (معمولاً چند ده کلمه تا حدود 50 کلمه یا بیشتر در 18–24 ماه بهطور متغیر).
شروع ترکیب دو کلمهای («ماما آب»، «بیا بازی»).
فهم دستورات ساده یک مرحلهای («بده توپ») و اشاره/نشان دادن به اشیاء موردنظر.
حدود 24–36 ماه (دو تا سه سال)
ساختن جملات کوتاه 3–4 کلمهای؛ شرکت در گفتوگوی کوتاه دوطرفه (پاسخ دادن به سوال کوتاه).
پرسیدن سؤالهای ساده («کی؟ چی؟ کجا؟ چرا؟» در سطح کودکانه).
دیگران (افراد غریبه) معمولاً میتوانند بخش عمدهٔ گفتار کودک را متوجه شوند؛ دستورالعملهای دو مرحلهای را دنبال میکند («برو جورابها را بیار و در کمد بذار» — بسته به رشد فردی).
۲) «نشانههای هشدار» — چه چیزهایی باعث میشود نگران شویم؟
اگر هر یک از موارد زیر وجود داشته باشد، بهتر است مراقبت و ارزیابی زودرس انجام شود:
در 12 ماهگی: عدم بابلینگ یا صداپردازی (نداشتن «با-با» یا «ما-ما»).
در 12–18 ماه: استفاده نکردن از کلمات منفرد یا خیلی محدود بودن واژگان.
در 2 سال: عدم ترکیب دو کلمهای، یا بسیار محدود بودن فهم دستورات ساده.
در 3 سال: بسیار کم بودن واژگان، ناتوانی در ساخت جملات کوتاه، یا چنین گفتاری که قابلفهم نیست (برای مراقبین آشنا یا سایر بزرگسالان).
عدم واکنش به نام یا بهنظر نرسیدن که کودک اصوات محیطی را میشنود — این مورد نیازمند ارجاع به شنوایی (ادیولوژی) است.
عدم علاقه به تعامل اجتماعی، عدم اشتراک توجه (مثلاً نشان دادن یا به اشتراک گذاشتن چیزها با بزرگسال) یا رفتارهایی که ممکن است با اختلال طیف اوتیسم مرتبط باشد.
۳) چرا «تشخیص زودهنگام / مداخلهٔ زودهنگام» مهم است؟
مغز در سالهای اوّل زندگی بسیار پلاستیک (قابلانعطاف) است و مداخلات زودهنگام (قبل یا حدود ۳ سالگی) نتایج بلندمدت مهارتهای زبانی، اجتماعی و تحصیلی را بهبود میبخشند. مراکز درمانی و مطالعات بالینی اهمیت شروع زودهنگام را تأکید میکنند.
۴) اگر این مهارتها وجود نداشتند — والدین چه کار کنند؟
در اینجا راهکارهای ساده، روزمره و مؤثر آوردهام که خانوادهها میتوانند فوراً شروع کنند:
الف) ارزیابی سریع در خانه (۲۵–۳۰ دقیقه)
تماس چشمی و توجه: آیا کودک وقتی نامش خوانده میشود یا وقتی با او صحبت میکنید، نگاه میکند؟
آیا کودک صدا تولید میکند؟ (گریه متفاوت، بابلینگ، کلمه).
آیا کودک به تصاویر یا اشیاء اشاره میکند یا آنها را نشان میدهد؟
اگر پاسخ به هر کدام منفی است، این یک علامت آگاهی است و نیاز به پیگیری دارد. (این ارزیابی جایگزین ارزیابی حرفهای نیست.) Evelina London
ب) تغییرات محیطی و رفتارهای روزمره (اقدامات والدین — سریع و موثر)
زبان را بهوفور و در موقعیتهای واقعی وارد کنید: اسم اشیاء، کارها، احساسات را هنگام بازی و کارهای روزمره با جملات کوتاه و ساده بگویید. (مثال: «مامان آب گرفت»، «تو توپ رو میخوای؟»)
گوش دادن فعال و مدلسازی: وقتی کودک چیزی میگوید، آن را تکرار و کمی کاملتر کنید (expansion): کودک میگوید «ماشین»، شما بگویید «بله، ماشین قرمز حرکت میکند». این باعث تقویت ساختارهای زبانی میشود.
بازیهای همراه با چشمانداز اجتماعی: بازیهایی که نیاز به نوبتگیری و اشتراک توجه دارد (مثلاً بازی با عروسک/ماشین) را انجام دهید تا مهارتهای ارتباطی رشد کند.
کتاب خواندن روزانه: حتی چند دقیقه در روز، با نشان دادن تصاویر و پرسیدن سؤالهای ساده («کجاست سگ؟») بسیار مفید است.
محدود کردن صفحه نمایش و تعاملهای یکطرفه: برای بچههای کمسن، تعامل زنده با بزرگسالان بسیار مؤثرتر از برنامههای تلویزیونی است.
زبان دوگانه/چندزبانه: قرار دادن کودک در محیط دو یا چند زبانه بهتنهایی مشکلزا نیست؛ تاکید بر تعامل زیاد و گفتوگوی طبیعی است. اگر نگرانید، میتوانید با گفتاردرمانگر مشورت کنید.
ج) تمرینهای ساده برای خانه (نمونهٔ روزمره)
نامگذاری اشیاء اطراف در حین بازی/تعویض پوشک/غذا.
مکالمهٔ کوتاه و سؤال پرسیدن («چه کار میکنی؟» و سکوت برای جواب دادن کودک).
بازی «نوبتگیری» با یک اسباببازی محبوب (پاداش برای نوبت گرفتن).
خواندن کتابها با تصاویر بزرگ و پرسیدن «کجاست؟ کیه؟ چی داره میکنه؟».
۵) چه زمانی و چگونه باید به گفتاردرمانی مراجعه کرد؟ (ارجاع، زمانبندی و انتظارها)
اگر در 12 ماهگی بابلینگ ندارد یا واکنش به صدا و نام نشان نمیدهد → فوری ارزیابی: ابتدا بررسی شنوایی (ادیولوژی) سپس ارزیابی گفتار/زبان. اگر در 18–24 ماهگی: واژگان بسیار محدود (مثلاً کمتر از 20–50 کلمه بسته به منابع)، یا عدم ترکیب کلمات تا حدود 24 ماه → ارزیابی گفتار/زبان.
در 2–3 سال: اگر کودک مکالمهٔ دوطرفه را ندارد، قابلفهم نیست یا مشکلات قابلتوجه فهم دارد → شروع ارزیابی و مداخلات گفتاردرمانی؛ مداخله زودهنگام بهتر است.
چه کسانی را باید دید؟
گفتاردرمانگر / متخصص گفتار و زبان (SLP) — برای ارزیابی و درمان زبان و تلفظ.
متخصص شنوایی (ادیولوژیست) — اگر مشکوک به مشکل شنوایی باشد (عدم واکنش به صدا، عفونتهای مکرر گوش)، ابتدا شنوایی باید بررسی شود.
پزشک کودکان یا مراکز رشد/ارزیابی رشد — برای ارزیابی کلیِ رشد و مسیر ارجاع به خدمات مداخله زودهنگام.
چه انتظاری از گفتاردرمانی وجود دارد؟
گفتاردرمانی شامل ارزیابی معیارهای درک و بیان، اهداف مشخص (کلمهسازی، جملهسازی، تلفظ) و برنامهٔ تمرینی خانگی است. درمان میتواند هفتگی یا دو بار در هفته بسته به شدت نیاز باشد و والدین معمولاً نقش فعالی در تمرین روزمره دارند.
۶) علل احتمالی تأخیر گفتاری
مشکل شنوایی (عفونتهای گوش، کاهش شنوایی) — بسیار مهم برای رد شدن.
عوامل محیطی (کمتراکنش زبانی، قرارگیری طولانیمدت جلوی صفحه نمایش بدون تعامل).
اختلالات رشد عصبی (مثل اختلال طیف اوتیسم یا اختلال زبانی ویژه) — نیاز به ارزیابی جامع دارد.
علل چندعاملی یا ژنتیکی — در برخی موارد سابقهٔ خانوادگی مطرح است.
سه کار فوری والدین
اگر کودک در 12 ماه بابلینگ ندارد یا به نام واکنش نمیدهد → فوری با پزشک و ارزیابی شنوایی تماس بگیرید.
اگر در 18–24 ماه واژگان محدود یا ترکیب کلامی دیده نمیشود → برای ارزیابی گفتار/زبان نوبت بگیرید.
همین امروز زبان را زیاد وارد زندگی روزمره کنید: خواندن کتاب، صحبت کردن دربارهٔ کارها، بازیهای نوبتی — اینها تأثیر چشمگیری دارند.
پیام بگذارید