نوروپلاستی و درمان بیماران سکته مغزی

سکته ی مغزی به توقف جریان خون ورودی به مغز در اثر انسداد عروق تغذیه کننده مغزی و یا پارگی آن ها گفته می شود.سکته مغزی شایع ترین بیماری سیستم عصبی در بزرگسالان است و متاسفانه به عنوان مهمترین عامل ظهور ناتوانی های بلند مدت شناخته شده است. بر اساس تعریف (WHO) نقص در عملکرد مغزی که بیشتر از ۲۴ ساعت به طول بیانجامد و یا منجر به مرگ فرد شود را سکته مغزی می­ نامند. آنچه که در این رابطه اهمیت دارد استقلال در انجام فعالیت های روزمره و کیفیت زندگی افراد پس از سکته مغزی است. ما در این مقاله تلاش کرده ایم که به معرفی نوروپلاستی مغزی و چگونگی عملکرد آن در بهبود بیماران سکته مغزی بپردازیم.

منظور از نوروپلاستی چیست؟

مغز انسان از حدود ۸۶ میلیارد نورون تشکیل شده است. در گذشته محققان بر این باور بودند که با آسیب و مرگ گروهی از سلول های مغزی عملکرد آن دسته از سلول ها هم به طور کامل از دست می ­رود، اما آنچه که امروزه مورد توجه قرار گرفته است حاکی از ایجاد مسیر های عصبی جایگزین است.به عبارت دیگر سلول های مغزی یا نورون ها بعد از مرگ قابلیت ترمیم و بازسازی را ندارند اما عملکرد این سلول ها قابل بازیابی و واگذاری به سلول های زنده دیگر است. نوروپلاستی واژه ای است که به ترمیم پذیری مغزی اشاره می­ کند. طبق تعریف رسمی آکسفورد نوروپلاستی ” توانایی مغز در شکل گیری و سازماندهی مجدد اتصالات سیناپسی ، به ویژه در پاسخ به یادگیری یا کسب تجربه پس از آسیب وارده بر مغز” است. پلاستیسیته بیان می­ کند که بعد از مرگ گروهی از سلول ها می­ توان با ایجاد تجارب جدید مسیرهای عصبی جدیدی در مغز تعریف کرد. برای درک بهتر از این موضوع به این مثال توجه کنید.گرفتن قاشق برای هر فرد به طور معمول با دست غالب انجام می­ شود.کودکان در ابتدا برای کنترل و گرفتن قاشق در دست با چالش هایی روبرو می­ شوند اما به تدریج مغز آنها یاد می ­گیرد که چه طور این کار را انجام دهد و ما در بزرگسالی دیگر برای کنترل قاشق در دست غالب با چالشی مواجه نیستیم. اما اگر یک فرد بزرگسال از دست غیر غالب برای غذا خوردن استفاده کند چه خواهد شد؟بدون شک در ابتدا کار دشواری است و نیازمند تمرکز بیشتر برای انجام آن دارد، با این وجود با تکرار بیشتر و انجام روزانه فعالیت، مسیرهای عصبی جدید در مغز ساخته می­ شود و در نتیجه آن فرد مهارت لازم را کسب می­ کند. این ویژگی در مغز سبب شده تا بعد از سکته مغزی ما امیدوارانه با یک برنامه­ ی توانبخشی خوب و به کمک نوروپلاستی بیماران سکته مغزی را به اجتماع بازگردانیم.

بررسی ویژگی های نوروپلاستی

اگرچه که انعطاف پذیری عصبی در تمام عمر اتفاق می افتد، اما نوع خاصی از تغییرات در  یک دوره سنی خاص غالب هستند. مغز، در طی سالهای اولیه زندگی رشد خود را سازماندهی می کند. به طور کلی، مغز جوان واکنش گرایی و حساسیت بیشتری نسبت به مغزهای بزرگتر دارد. پلاستیسیته مغزی فرآیند پیچیده ای است و غیر از نورون ها در سلول های مغزی،سلول های گلیال و عروقی را نیز شامل می­ شود.نوروپلاستی در دو موقعیت کلی شکل می گیرد: • در اثر یادگیری، تجربه و شکل گیری حافظه مسیرهای عصبی جدید ساخته می ­شود •به دنبال یک آسیب مغز شروع به بازسازی مسیر های عصبی جدید برای حفظ عملکرد سلول های از دست رفته می کند

 

چگونه نوروپلاستی به درمان بیماران سکته مغزی کمک می­ کند؟

بسیاری از افراد پس از سکته مغزی قادر به انجام فعالیت های حرکتی خود نیستند. این به دلیل از دست دادن مسیر های حرکتی در مغز است. تا پیش از این فرد برای جزئی ترین حرکات مسیرهای عصبی تعریف شده ای را داشته و مطابق آن کنترل حرکتی انجام گرفته است.حال که مسیرهای عصبی قبلی از دست رفته است، بیمار سکته مغزی چگونه می­ تواند بدون داشتن این ارتباط بین سلول های مغزی لیوان آب را در دست بگیرد،انگشتان دست را حرکت دهد و یا قدم بردارد؟ در این شرایط مغز برای انطباق و سازگاری با شرایط به وجود آمده، به چالش کشیده می ­شود و قادر است سیگنال­های جدیدی را ایجاد کند و به مرور زمان و تکرار و مداومت، این سیگنال­ها تقویت شده و حرکات فرد آگاهانه­ تر (به این معنا که فرد به مرور می ­آموزد که در فعالیت­ها و حرکات خود به طور مستقل عمل کند) می­ شود.

بنابراین نوروپلاستی با تاکید بر حفظ مسیر­های عصبی موجود که پیش از سکتۀ مغزی فرد با وی همراه است و همچنین فراهم کردن محیط و شرایطی که بخش ­هایی از مغز قادر به سازماندهی مجدد باشد و مسیرهای عصبی جدیدی را ایجاد کند  به بهبودی بیماران سکته مغزی کمک می­ کند.

چگونه می­ توان پلاستیسیتی در مغز را افزایش داد؟

به طور کلی ژنتیک و محیط زندگی از عوامل تاثیر گذار بر افزایش انعطاف پذیری مغز هستند اما آنچه که در درمان بیماران سکته مغزی با اهمیت است تحریک مناسب فعالیت مغز است که از این طریق می­ توان بخش قابل توجهی از عملکرد آسیب دیده در مغز را مجددا بازیابی نمود. در ادامه به بررسی نکاتی که توسط جفری کلیم و ترزا جونز در رابطه با ترمیم پذیری نورون ها و اهمیت آن در توانبخشی پس از سکته مغزی مطرح شده است پرداخته ایم: • از آن استفاده کنید یا آن را از دست بدهید: شکست در بازیابی عملکرد­های ویژه مغز به معنای کاهش و از دست دادن عملکرد مغز است. • از آن استفاده کنید و آن را بهبود بخشید: آموزش هایی که عملکرد های خاصی از مغز را درگیر کنند منجر به تقویت آن مهارت ها می شوند. • اهمیت زمان: اشکال مختلف ترمیم پذیری نورون­ ها،در طول آموزش در زمان های مختلفی به دست می آیند. • اهمیت شاخص بودن: تمرین باید به قدر کافی شاخص و ممتاز باشد تا به ترمیم پذیری نورونها ختم شود. •اهمیت سن: القاء ترمیم پذیری ناشی از ترمیم در افراد جوان روند سریع تری را می پیماید. • اختصاصی: ماهیت آموزش و تجربه پذیری،ماهیت ترمیم پذیری نورون ها را تعیین می کند • اهمیت شدت: القاء ترمیم پذیری نورون ها به شدت تمرینات لازم نیاز دارد. • اهمیت تکرار: القاء ترمیم پذیری نورون ها به تکرار و ممارست نیاز دارد. با توجه به این نکات می­ توان نتیجه گرفت که چرا با وجود نوروپلاستی در مغز همه­ ی کسانی که دچار سکته مغزی شده اند در بازتوانی عملکردهای از دست رفته موفق نخواهند بود؟ در این میان می ­توان زمان شروع به درمان، انتخاب فعالیت مناسب برای بازسازی مسیرهای عصبی ،شدت و ممارست در تکرار تمرین را از جمله مهمترین عوامل تاثیر گذار در میزان موفقیت درمان دانست.

نقش تیم توانبخشی در بازیابی عملکرد پس از آسیب سکته مغزی

از آنجایی که نوروپلاستی یافته ای نسبتا جدید تر در علم پزشکی است آگاهی بیمار از این موضوع و به دنبال آن انتخاب تیم توانبخشی که به تاثیرات نوروپلاستی مغزی در بهبود بیماران اعتقاد داشته باشند حائز اهمیت است. بنابراین باید در جستجوی متخصصانی بود که یقین داشته باشند، مغز می­ تواند تغییر کند و شانس بهبودی فرد با این تغییرات، زیاد خواهد بود. پس از پشت سر گذاشتن سکته مغزی و تاثیرات مخرب آن بر زندگی فرد، ادامه روند درمان به شخص بیمار بستگی دارد. فرد می­ تواند به صورت منفعلانه سرنوشت خود را بپذیرد، یا تصمیم بگیرد که دیدگاه و بینش خود را برای آغاز روند درمان تغییر دهد. متخصصین ما در کلینیک توانبخشی قادریان با به کارگیری جدیدترین روش های درمانی در سکته مغزی نقش مهمی در بازتوانی عملکردی و افزایش استقلال در انجام فعالیت های روزمره زندگی این بیماران خواهند داشت.