کاردرمانی در بیماران ارتوپدی
کاردرمانی در ارتوپدی چیست؟
کاردرمانی در ارتوپدی به مجموعه‌ای از خدمات تخصصی گفته می‌شود که با هدف بازگرداندن عملکرد حرکتی، کاهش درد، و بهبود کیفیت زندگی بیمارانی ارائه می‌شود که دچار مشکلات استخوانی، مفصلی یا عضلانی شده‌اند. این درمان‌ها نه‌تنها روی اندام‌ها تمرکز دارند، بلکه هدف‌شان کمک به فرد برای استقلال در فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، نوشتن، راه رفتن و برگشتن به شغل یا تحصیل است.
چه آسیب‌ها یا شرایطی تحت پوشش قرار می‌گیرد؟
کاردرمانی می‌تواند برای موارد زیر کاربرد داشته باشد:
شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها (مثل شکستگی شانه، آرنج، مچ یا لگن)
آسیب‌های بعد از جراحی‌های ارتوپدی (مثل تعویض مفصل ران یا زانو)
آرتروز و ساییدگی مفاصل
پارگی رباط‌ها یا تاندون‌ها (مثلاً در زانو یا شانه)
اسکولیوز، کیفوز و سایر انحرافات ستون فقرات
آسیب‌های دست و انگشتان (مثل سندرم تونل کارپال)
قطع عضو و استفاده از پروتز
خشکی مفاصل (کپسولیت چسبنده یا شانه یخ‌زده)
آسیب‌های ناشی از تصادف یا سقوط
مداخلات رایج در کاردرمانی ارتوپدی
تمرینات دامنه حرکتی (ROM):
برای جلوگیری از خشکی مفصل یا بازیابی حرکت کامل آن.
تمرینات قدرتی و کششی:
برای تقویت عضلات ضعیف‌شده بعد از بی‌تحرکی یا جراحی.
آموزش الگوهای صحیح حرکت:
جهت جلوگیری از آسیب مجدد یا جبران نامناسب بدن.
ساخت و استفاده از آتل‌های سفارشی (Splinting):
برای استراحت، اصلاح یا حفاظت از مفصل یا عضله آسیب‌دیده.
آموزش فعالیت‌های روزمره با تکنیک‌های تطبیقی:
مثل روش صحیح لباس پوشیدن با یک دست، یا بالا رفتن از پله با عصا.
آموزش استفاده از وسایل کمکی:
مانند واکر، عصا، ویلچر یا پروتز.
بازآموزی حرکات دست و انگشتان:
برای مهارت‌هایی مانند نوشتن، گرفتن لیوان یا باز کردن در.
درمان‌های تسکینی:
مانند گرما، سرما، ماساژ، اولتراسوند، یا تحریک الکتریکی (TENS).
نقش روان‌شناختی کاردرمانی
در کنار درمان‌های فیزیکی، کاردرمانگر به جنبه‌های روانی و عاطفی بیمار نیز توجه می‌کند. به‌ویژه در بیمارانی که دچار قطع عضو یا ناتوانی دائمی شده‌اند، حمایت عاطفی و آموزش تطابق با شرایط جدید از اهمیت زیادی برخوردار است.
اهداف اصلی کاردرمانی در ارتوپدی عبارت‌اند از:
افزایش دامنه حرکتی و قدرت عضلات: از طریق تمرین‌های درمانی و تمرینات تخصصی.
کاهش درد و التهاب: با استفاده از تکنیک‌های درمان دستی، گرما یا سرما درمانی، و آموزش وضعیت صحیح بدنی.
بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت: مخصوصاً برای افرادی که دچار آسیب در اندام فوقانی یا تحتانی شده‌اند.
آموزش تطبیق با وسایل کمکی: مثل استفاده از بریس، آتل، ویلچر، عصا و یا پروتز.
بازگشت به فعالیت‌های شغلی، تحصیلی و روزمره: از طریق آموزش تکنیک‌های صرفه‌جویی در انرژی، ارگونومی، و اصلاح الگوهای حرکتی.
ساخت آتل‌های سفارشی (اسپلینت): برای حمایت، اصلاح یا استراحت دادن به مفاصل آسیب‌دیده.
نمونه‌هایی از بیماران ارتوپدی که نیاز به کاردرمانی دارند:
فردی با شکستگی مچ دست که پس از گچ‌گیری نیاز به بازیابی حرکت دارد.
بیماری با آرتروز زانو که در راه رفتن و نشستن دچار مشکل است.
فردی که پس از قطع انگشت نیاز به تطابق با شرایط جدید دارد.
کاردرمانی در آرتروز زانو
آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی در بزرگسالان و سالمندان است که باعث سایش غضروف مفصل، درد، سفتی، محدودیت حرکت و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود.
اهداف کاردرمانی در آرتروز زانو:
کاهش درد و التهاب
افزایش دامنه حرکتی مفصل
تقویت عضلات اطراف زانو
بهبود تعادل و راه رفتن
آموزش فعالیت‌های روزمره بدون آسیب
پیشگیری از وابستگی یا پیشرفت بیماری
مراحل کاردرمانی در آرتروز زانو:
1. ارزیابی اولیه:
بررسی شدت درد، دامنه حرکتی، قدرت عضلات، توانایی در راه رفتن، نشستن، بلند شدن
بررسی تأثیر آرتروز بر فعالیت‌های روزمره مثل پله‌نوردی، رانندگی، نظافت خانه
2. آموزش حفاظت از مفصل (Joint Protection):
خودداری از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت
استفاده از صندلی با ارتفاع مناسب
عدم انجام حرکات پر فشار مثل چمباتمه
استفاده از زانوبند نرم در حین فعالیت
3. آموزش فعالیت‌های روزمره (ADL):
آموزش نشستن و برخاستن بدون فشار به زانو
استفاده از دستگیره‌های کمکی در حمام و سرویس
اصلاح محیط خانه برای جلوگیری از افتادن
4. استفاده از وسایل کمکی:
عصا، واکر یا زانوبند
بالا‌بر توالت (برای کاهش فشار هنگام نشستن)
کفش مناسب با کفی نرم و پاشنه کوتاه
نکات کلیدی برای بیماران:
استراحت مطلق به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود
اضافه‌وزن یکی از عوامل تشدیدکننده آرتروز است – کاهش وزن تأثیر مثبت زیادی دارد
مصرف دارو (مثل مسکن یا مکمل‌های غضروف‌ساز) باید با مشورت پزشک باشد
در صورت التهاب شدید، تمرینات موقتاً کاهش داده می‌شوند
چه زمانی جراحی توصیه می‌شود؟
اگر درد شدید و مقاوم به درمان باشد
کاهش عملکرد شدید و ناتوانی در راه رفتن
شکست درمان‌های محافظه‌کارانه (فیزیوتراپی، دارو، کاردرمانی)
پس از جراحی (مثلاً تعویض مفصل زانو)، کاردرمانی برای بازگشت عملکرد طبیعی بسیار ضروری است.
کاردرمانی برای افراد دچار قطع عضو (Amputation Rehabilitation)
اهداف اصلی:
افزایش استقلال در فعالیت‌های روزمره (ADL)
آموزش استفاده از پروتز یا وسایل تطابقی
پیشگیری از دفورمیتی، زخم فشاری و خشکی مفصل
تقویت عضلات باقیمانده و حفظ تعادل بدن
حمایت روانی برای پذیرش شرایط و بازسازی عزت‌نفس
آمادگی برای بازگشت به کار یا تحصیل
مراحل اصلی کاردرمانی در بیماران قطع عضو:
1. ارزیابی اولیه:
بررسی سطح قطع عضو (مثلاً قطع زیر زانو، بالای زانو، انگشتان دست…)
ارزیابی عملکردی بیمار در انجام فعالیت‌های شخصی
ارزیابی وضعیت پوست، زخم، شکل باقیمانده اندام
بررسی توانایی‌های روانی، شناختی، و اجتماعی فرد
2. مراقبت از اندام باقیمانده (Stump Care):
آموزش تمیز نگه داشتن اندام و پیشگیری از عفونت
آموزش نحوه بانداژ یا استفاده از جوراب مخصوص برای فرم‌دهی به اندام
پیشگیری از انقباض مفصلی با قرارگیری صحیح اندام در حالت استراحت
استفاده از اسپلینت یا پوزیشن‌های اصلاحی در موارد خاص
3. تمرینات حرکتی و تقویتی:
تقویت عضلات اندام باقیمانده برای جبران عملکرد از دست رفته
تمرینات تعادلی (به‌ویژه در قطع پا)
تمرینات دامنه حرکتی برای مفاصل نزدیک به محل قطع
آموزش جابجایی، نشستن، ایستادن، و راه رفتن با کمک
4. آموزش فعالیت‌های زندگی روزمره (ADL):
بسته به محل قطع عضو، فرد نیاز دارد یاد بگیرد چطور:
لباس بپوشد، غذا بخورد، بنویسد، از سرویس بهداشتی استفاده کند
با وسایل کمکی یا یک دست (در قطع اندام فوقانی) کار کند
راه برود یا حرکت کند (در قطع اندام تحتانی)
کاردرمانگر از وسایل تطبیقی مانند چاقو و چنگال خاص، گیره‌های کمکی، برس‌های دسته بلند و… استفاده می‌کند.
5. آموزش استفاده از پروتز:
آموزش پوشیدن و درآوردن پروتز
آموزش نگهداری، تمیزکاری و جلوگیری از آسیب به پوست
تمرین تعادل، راه رفتن، یا کار با پروتز
در قطع عضو بالا‌تنه: آموزش نوشتن، کار با موس، تایپ، گرفتن اشیا با پروتز
6. آماده‌سازی برای بازگشت به اجتماع یا کار:
شبیه‌سازی محیط کار/تحصیل
آموزش مهارت‌های تطبیقی با ابزار جدید
برقراری اعتماد به نفس و رفع نگرانی‌های اجتماعی
همکاری با تیم روان‌شناسی یا مشاور در صورت نیاز
کاردرمانی در انواع قطع عضو:
قطع اندام فوقانی (مثل دست یا انگشتان):
تمرین مهارت‌های دستی با ابزار تطبیقی
نوشتن، آشپزی، پوشیدن لباس، شانه زدن مو
استفاده از پروتزهای مکانیکی یا Myoelectric
تمرین هماهنگی چشم و دست، درک فضایی، مهارت‌های حرکتی ظریف
قطع اندام تحتانی (مثل پا):
آموزش راه رفتن با عصا، واکر یا پروتز
تمرین تعادل، تحمل وزن و انتقال وزن
تمرین بالا و پایین رفتن از پله
آمادگی برای فعالیت‌های سنگین‌تر (دویدن، ورزش در نوجوانان و جوانان)
ملاحظات روانی – اجتماعی:
پذیرش روانی قطع عضو فرایندی زمان‌بر است؛ کاردرمانگر با مشاوره‌های انگیزشی، فعالیت‌های موفقیت‌آمیز و بازخورد مثبت به فرد کمک می‌کند اعتماد به نفس خود را بازیابد.
کار با خانواده برای کاهش ترحم و افزایش حمایت موثر بسیار حیاتی است.
ابزارها و وسایل کمک‌کننده در کاردرمانی:
اسپلینت‌های سفارشی
وسایل کمک‌کننده برای پوشیدن لباس، آشپزی، حمام
گیره‌ها، وسایل مغناطیسی، قلاب مخصوص دست قطع‌شده
اپلیکیشن‌های آموزشی برای بیماران با قطع دست برای تمرین حرکات دقیق با پروتز
کاردرمانی ارتوپدی در بیماران جراحی دست یا پا
اهداف اصلی درمان:
کاهش درد و التهاب بعد از عمل
جلوگیری از سفتی مفصل و آتروفی عضله
بازگرداندن دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و عملکرد طبیعی
آموزش صحیح استفاده از اندام در زندگی روزمره
پیشگیری از آسیب ثانویه (مثل دفورمیتی، چسبندگی تاندونی،…)
تسهیل بازگشت به کار، ورزش یا فعالیت‌های حرفه‌ای
مراحل کاردرمانی بر اساس فاز درمانی:
1. فاز حاد (هفته ۰ تا ۳):
اهداف: کنترل درد و ورم، محافظت از ناحیه جراحی، حفظ حرکت مفاصل آزاد
مداخلات:
استفاده از اسپلینت یا آتل حمایتی
تمرینات غیر فعال یا کمک‌شده برای مفاصل نزدیک
آموزش مراقبت از زخم و وضعیت صحیح اندام در حالت استراحت
آموزش استفاده ایمن از اندام مقابل یا اندام سالم
2. فاز تحت حاد (هفته ۳ تا ۶):
اهداف: شروع حرکت فعال، پیشگیری از چسبندگی، افزایش انعطاف‌پذیری
مداخلات:
تمرینات دامنه حرکتی فعال (Active ROM)
تمرینات ایزومتریک برای حفظ قدرت عضلانی
استفاده از روش‌های فیزیکی مثل گرما یا ماساژ درمانی
تمرینات عملکردی ساده (مثل گرفتن لیوان، ایستادن، راه رفتن با کمک)
3. فاز بازگشت به عملکرد (هفته ۶ به بعد):
اهداف: بازیابی کامل عملکرد، قدرت و هماهنگی
مداخلات:
تمرینات مقاومتی با وزنه، کش یا دستگاه
تمرینات تعادل و راه رفتن پیشرفته (برای پا)
تمرینات مهارت‌های حرکتی ظریف (برای دست)
تمرینات کاربردی: شبیه‌سازی کار، آشپزی، رانندگی، بستن دکمه و…
استفاده از آینه‌درمانی یا واقعیت مجازی در برخی بیماران
کاردرمانی در جراحی‌های خاص:
الف. پس از جراحی‌های دست:
ترمیم تاندون (مثل فلکسورها):
تمرینات مرحله‌ای برای پیشگیری از چسبندگی و پارگی مجدد
استفاده از اسپلینت دینامیک یا موقعیتی
تمرینات گرفتن، باز و بسته کردن انگشتان
شکستگی دست/مچ:
تمرین دامنه حرکتی مفاصل بی‌حرکت‌نشده
تمرینات حس‌عمقی و بازآموزی عملکردی
ب. پس از جراحی‌های پا:
تعویض مفصل زانو یا لگن:
تمرین ایمن نشستن، ایستادن، پله‌نوردی
آموزش استفاده از واکر، عصا، صندلی بلند
شکستگی لگن یا ساق:
تمرین تحمل وزن تدریجی
تمرینات تقویتی برای عضلات گلوتئال و چهارسر ران
آموزش حفاظت از مفصل در فعالیت‌های روزمره
نقش کاردرمانگر در تیم درمان:
مشورت با جراح برای محدودیت‌های خاص بعد از عمل
طراحی اسپلینت یا بریس اختصاصی
آموزش خانواده برای حمایت عملکردی و روحی
تطبیق محیط خانه و محل کار با شرایط بیمار
وسایل و تکنیک‌های کمکی در کاردرمانی ارتوپدی:
اسپلینت سفارشی (برای اصلاح یا محافظت)
وسایل تطبیقی برای گرفتن اشیا، غذا خوردن، پوشیدن لباس
کش‌های مقاومتی (TheraBand)
تخته تعادل، توپ درمانی، صندلی بلند توالت
پیام بگذارید