هیدروسفالی به عنوان آب آوردن مغز نیز شناخته می شود.هیدروسفالی به معنای یک بیماری خاص نیست بلکه نماینده گروهی از حالاتی می باشد که به علت تجمع مایع مغزی نخاعی در حفره های مغز ایجاد می شود. این آسیب می تواند به اختلالات رشدی ، جسمی و ذهنی منجر شود و برای جلوگیری از عوارض جدی حتما به درمان نیاز دارد. این مقاله به موضوع هیدروسفالی علت ها،علائم، درمان های جراحی و  مداخلات توانبخشی در آن پرداخته است

هیدروسفالی چیست؟

هیدروسفالی (Hydrocephalus) به شرایطی گفته می شود که در آن تجمع غیر عادی مایع مغز و نخاعی (CSF) در داخل حفره های درون مغز ایجاد می شود.بصورت عادی CSF ، اطراف مغز و نخاع را می پوشاند. این مایع در تغذیه بافت مغزی، کاهش وزن سر و محافظت از مغز و نخاع عمل می کند. هنگامی که راه گردش  مایع مغزی نخاعی مسدود شود، افزایش حجم  آن آغاز خواهد شد و  در نتیجه حفره های درون مغز بزرگ شده و میزان فشار درون سر افراد افزایش می یابد و هیدروسفالی در فرد بروز خواهد کرد. هیدروسفالی می تواند در هر سنی رخ دهد ، اما بیشتر در نوزادان و بزرگسالان 60 سال به بالا دیده می شود. مطابق با آمار منتشر شده از انستیتوی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) از هر 1000 تولد 1 تا 2 نوزاد با هیدروسفالی متولد می شوند.

چه عواملی باعث ایجاد هیدروسفالی می شود؟

هیدروسفالی ممکن است در اثر وجود یکی از مشکلات زیر ایجاد شود:

• جریان مایع مغزی نخاعی در سر کودک دچار انسداد باشد
• جذب مایع مغزی نخاعی در کودک مشکل دارد
• میزان تولید مایع مغزی نخاعی در کودک خیلی زیاد باشد، که این حالت در موارد نادری اتفاق می‌افتد

هیدروسفالی ممکن است مادرزادی باشد یعنی کودک از بدو تولد به این بیماری مبتلا است و یا ممکن است بعدها در طول زندگی فرد رخ دهد. علل این بیماری عبارتند از:

• تنگی مادرزادی مجرای مغزی
• نقائص لوله عصبی مثل بیماری شکاف مهره ای ( اسپاینابیفیدا)
• تولد زودرس
• عفونت
• تومور
• خونریزی در مغز کودک
• جراحات و آسیب‌های هنگام تولد
• وجود رگ‌های خونی در سر کودک که به درستی شکل نگرفته‌اند
• صدمات

انواع هیدروسفالی

هیدروسفالی درجات و انواع مختلف دارد. بر اساس وجود نقص ساختاری یا فشار ، هیدروسفالی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

1. هیدروسفالی اکتسابی: نوعی هیدروسفالی است که در بدو تولد یا در بزرگسالی ایجاد شده و به طور معمول در اثر آسیب یا بیماری ایجاد می شود

2. هیدروسفالی مادرزادی: این بیماری از بدو تولد وجود دارد و ممکن است در اثر حوادثی رخ دهد که در طی رشد جنین به آن وارد شده یا در نتیجه ناهنجاری های ژنتیکی اتفاق می افتد

3. هیدروسفالی ارتباطی: این نوع هیدروسفالی زمانی اتفاق می افتد که هیچ مانعی برای جریان مایع مغزی نخاعی در سیستم بطن وجود نداشته باشد. این شرایط یا به دلیل جذب ناکافی و یا به دلیل افزایش غیر طبیعی مقدار مایع مغزی نخاعی تولید شده بوجود می آید

4. هیدروسفالی غیر ارتباطی یا انسدادی : هنگامی رخ می دهد که جریان CSF در امتداد یکی دیگر از مجاری متصل به بطن ها مسدود شود ، باعث بزرگ شدن مسیرهای بالاتر و افزایش فشار داخل جمجمه شود

5. هیدروسفالی با فشار طبیعی: نوعی هیدروسفالی است که می تواند در هر سنی رخ دهد اما بیشتر در سالمندان دیده می شود. مشخصه آن بطن های متسع با فشار طبیعی درون ستون فقرات است و فرد اغلب دچار اختلال در کنترل مثانه و عدم تعادل در راه رفتن می‌شود

6. هیدروسفالی اکسترنال یا هیدروسفالی خارجی: در این نوع هیدورسفالی مایعات مغزی به جای اینکه داخل بطن‌های مغز باشند ، در اطراف فضای داخلی جمجمه جمع می‌شوند

علائم هیدروسفالی

نشانه های هیدروسفالی بسته به نوع آن، سن بیمار و پیشرفت آن متفاوت است. به طور دقیق‌تر علائم این بیماری را می‌توان در گروه‌هایی دسته بندی کرد که عبارتند از:

نشانه های بیماری در نوزادان

در نوزادان، واضح ترین نشانه هیدروسفالی اغلب افزایش محیط سر و یا بزرگ شدن سر است. سایر علائم ممکن است شامل ملاج برجسته،استفراغ، خواب آلودگی، تحریک پذیری، انحراف از درون چشم (ثابت ماندن چشم ها به طرف پایین) ، تشنج  و ضعف عضلات باشد

علائم هیدروسفالی در کودکان نوپا

سر بزرگتر از حد طبیعی اصلی ترین نشانه هیدروسفالی است و معمولا کودک برای بیدار ماندن و یا بیدار شدن از خواب مشکل دارد.سایر نشانه ها شامل موارد زیر هستند:

• خواب آلودگی شدید
• تحریک پذیری
• از دست دادن هماهنگی بدن و کنترل مثانه
• تشنج
• لوچی چشم ها
• تهوع و استفراغ
• تاخیر در رشد
• اسپاسم عضلانی

هیدروسفالی در نوجوانان و بزرگسالان

کودکان در سنین بالاتر و بزرگسالان سالمند ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند، زیرا جمجمه آنها نمی‌تواند همراه با انباشته شدن مایع مغزی نخاعی گسترش یابد. علائم در این افراد ممکن است شامل سردرد، به همراه استفراغ، حالت تهوع، پاپیل ادما (تورم دیسک نوری که بخشی از عصب بینایی است)، تاری دید یا دید دوگانه، انحراف چشم ها به سمت پایین، مشکلات در تعادل بدن، هماهنگی ضعیف، کندی در راه رفتن و عدم تعادل، بی اختیاری ادرار، خستگی، خواب آلودگی، تحریک پذیری یا سایر تغییرات در شخصیت یا توانایی یادگیری از جمله از دست دادن حافظه باشد

نشانه های هیدروسفالی با فشار عادی

علائم هیدروسفالی با فشار عادی عبارتند از: مشکلات در راه رفتن، اختلال در کنترل مثانه که منجر به تکرر ادرار و یا بی اختیاری می‌گردد، اختلال روانی و زوال عقل یا دمنتیا.  فرد مبتلا به این نوع هیدروسفالی ممکن است به طور کلی از حرکات آهسته‌تری برخوردار باشد و ممکن است از احساس قفل شدن پاها شکایت کند از آنجا که برخی از این علائم همچنین ممکن ، هیدروسفالی با فشار معمولی اغلب به درستی تشخیص داده نمی‌شود و هیچ گاه نیز به درستی درمان نمی‌شود

تشخیص هیدروسفالی چگونه انجام می شود؟

هیدروسفالی از طریق ارزیابی بالینی عصبی تشخیص داده می‌شود و تشخیص نیز با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری جمجمه مانند اولتراسونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن مغزی، تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)، و روش‌های مونیتور فشار انجام می‌گردد. پزشک یک ابزار تشخیص مناسب بر اساس سن فرد، شاخص‌های بالینی و وجود اختلالات شناخته شده یا مشکوک مغز یا نخاع را انتخاب می‌کند

درمان هیدروسفالی

در صورت عدم درمان ، هیدروسفالی می تواند کشنده باشد. درمان ممکن است آسیب مغزی را که قبلاً رخ داده است جبران نکند. هدف جلوگیری از آسیب بیشتر مغز است. که درواقع شامل بازیابی جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی است. در بیشتر موارد ، یک شانت به صورت جراحی وارد می شود. شنت یک سیستم زهکشی است که از یک لوله بلند با یک شیر ساخته شده است. شیر کمک می کند تا مایع مغزی-نخاعی CSF با سرعت عادی و در جهت صحیح جریان یابد

پزشک یک انتهای لوله را در مغز و انتهای دیگر را در قفسه سینه یا شکم قرار می دهد. سپس مایعات اضافی از مغز و انتهای دیگر لوله تخلیه می شوند ، جایی که راحت تر جذب می شود. کاشت شنت معمولاً دائمی است و باید به طور مرتب کنترل شود.روش درمانی دیگر ونتریکولوستومی است. روشی که ونتریکولوستومی (برش بطن های مغزی) نامیده می شود می تواند به عنوان جایگزینی برای قرار دادن شنت انجام شود. این روش شامل ایجاد کردن سوراخ در پایین بطن یا بین بطن ها است. اینکار اجازه می دهد تا مایع مغزی-نخاعی مغز را ترک کند.در کنار درمان های ذکر شده کاردرمانی به عنوان درمان اصلی این بیماران جهت کاهش عوارض و جلوگیری از تشدید علائم است. در کاردرمانی در هیدروسفالی به روش ها و تکنیک هایی تکیه می شود که مشکلات شناختی، حرکتی، تعادلی و… که ممکن است برای بیمار مبتلا به هیدروسفالی ایجاد شود را کاهش می دهد

کاردرمانی در هیدروسفالی

کاردرمانی در هیدروسفالی در جهت جبران تاخیرهای رشدی کودک مبتلا به هیدروسفالی قدم برمیدارد. فشار بیش از حد به مغز می تواند منجر به مشکلات جسمی در نوزادان یا کودکان شود که ممکن است بر رشد جسمی ، دستیابی به مراحل مختلف ، تعادل ، هماهنگی یا تحرک آنها تأثیر بگذارد. کاردرمانی ذهنی در این کودکان از اهمیت خاصی برخوردار است. اگرچه اکثر این کودکان هیدروسفالیک آرام و ملایم هستند ولی برخی از این کودکان رفتار های خشونت آمیز و نا بهنجار دارند. متخصصین کاردرمانی در هیدروسفالی مهارت های حرکتی درشت و ظریف ، میزان قدرت عضله ، تعادل، مهارت های ذهنی و شناختی  و.. را ارزیابی می کنند  بر این اساس اهداف درمانی را در بیماران مشخص می کنند. برخی از اهداف کاردرمانی در هیدروسفالی عبارت اند از:

1.کمک به رشد مراحل حرکتی درشت و ظریف

2. بهبود تعادل

3. افزایش هماهنگی حرکتی

4. افزایش قدرت عضلات و کاهش اسپاسم

5. بهبود برنامه ریزی حرکتی

6. بهبود مهارت های ذهنی شناختی

7. افزایش استقلال و کمک به انجام ADL کودک

کلینیک توانبخشی قادریان واقع درشهر کرج با بهره­ گیری از تجهیزات به روز و همکاری با بهترین متخصصین توانبخشی به ارائه­­ ی مداخلات کاردرمانی و گفتاردرمانی در بیماران می­ پردازد

برای دریافت مشاوره رایگان و رزرو نوبت با شماره های کلینیک تماس حاصل فرمایید02632717337_09331853918