میکروسفالی چیست؟کاردرمانی در میکروسفالی

میکروسفالی یکی از اختلالات مرتبط با جمجمه است که در آن اندازه دور سر به خوبی رشد نمی کند.اندازه طبیعی دور سر یکی از فاکتور های مهم برای رشد نرمال کودکان است و هر نوع ناهنجاری در این زمینه می تواند مشکلات جدی برای کودک به همراه داشته باشد.میکروسفالی به همراه ماکروسفالی و هیدروسفالی ازشایع ترین اختلالات مرتبط با جمجمه هستند که هر کدام دارای علائم و درمان های متفاوتی اند ما در این مقاله به بررسی میکروسفالی، علت ها و علائم آن پرداخته ایم.

میکروسفالی چیست؟

میکروسفالی (Microcephaly) اختلال نورولوژیکی خاصی است که در آن اندازه دور سر نوزاد نسبت به همسالان هم جنس خودش به طور قابل توجهی کوچک تر باشد.اندازه جمجمه در طی دوران رشد جنین اهمیت ویژه ای دارد و همزمان با نمو مغز اندازه جمجمه نیز بزرگتر می شود. در صورتی که جمجمه نتواند رشد نرمال را داشته باشد به رشد طبیعی مغز نیز آسیب وارد می کند.میکروسفالی زمانی اتفاق می افتد که مغزجنین در طی بارداری به طور کامل رشد نکرده باشد و یا بعد از تولد رشد آن متوقف شود.

علت ایجاد میکروسفالی در کودکان 

علت ابتلا به میکروسفالی در بسیاری از موارد نا مشخص است اما به طور کلی می توان عوامل بروز میکروسفالی را به سندروم های ژنتیکی و اختلالات کروموزومی،مشکلات و وقایع دوران بارداری و عوامل پس از تولد تقسیم کرد.

برخی از عواملی که در دوره بارداری ممکن است به کوچکی سر جنین منجر شوند عبارتند از:

• قرار گیری در معرض اشعه های مضر مخصوصا قبل از هفته ۱۵ جنینی

• فنیل کتونوریا کنترل نشده در بدن مادر

• نرسیدن خون کافی به مغز جنین

• ابتلا مادر به ویروس زیکا،آبله مرغان و سرخچه

• عدم تغذیه مناسب مادر در طی بارداری

• عفونت های انگلی مادر در دوران بارداری نظیر توکسوپلاسموز و سیتامگالوویروس

• مواجه مادر با مواد الکی، مخدر و مواد سمی مانند سرب و جیوه

از جمله شایع ترین ناهنجاری های کروموزومی که  منجربه کوچک ماندن سر و میکروسفالی در کودکان  می شود، می توان به سندروم داون،سندروم فریاد گربه  و سندروم ادوارد (تریزومی ۱۸) اشاره کرد.

پس از تولد نیز عواملی مانند کرانیوسینوستوزیس ( بسته شدن زود هنگام ملاج نوزاد و توقف رشد مغز)، خونریزی و سکته مغزی می توانند سبب میکروسفالی در کودکان شوند.

علائم میکروسفالی

بارزترین نشانه میکروسفالی کوچک تر بودن دور سر نسبت به سایر همسالان هم جنس کودک است.اندازه استاندارد دور سر نوزاد بر اساس جنسیت و سن در جدول های استاندارد رشدی مشخص شده است.در میکروسفالی با توجه به اختلاف دور سر نوزاد از اندازه استاندارد رشد،علائم متفاوت خواهد بود به طوریکه برخی کودکان با میکروسفالی خفیف با وجود تفاوت در اندازه جمجمه از هوش طبیعی و نرمال برخوردار هستند اما هرچه شدت میکروسفالی بشتر باشد علائم و شدت آن نیز شدید تر خواهد بود.از جمله شایع ترین مشکلات و عوارض همراه با این کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشنج

• کم توانی ذهنی

• تاخیر رشدی( رشد حرکتی و گفتاری)

• اختلال تعادل و هماهنگی حرکتی

• بیش فعالی

• جثه کوچک

• اختلال در بلع غذا و اختلالات گفتاری

• مشکلات بینایی و شنوایی

در صورتی که کودک میکروسفال شما علائم و نشانه های نام برده شده را دارد بهتر است هر چه سریع تر درمان توانبخشی را آغاز کنید.جهت مشاوره و درمان توسط متخصصین ما با شماره های کلینیک تماس حاصل فرمایید۰۲۶۳۲۷۱۷۳۳۷ _۰۹۳۳۱۸۵۳۹۱۸

تشخیص میکروسفالی چگونه انجام می شود؟

تشخیص میکروسفالی در دوران بارداری بر عهده متخصص زنان و پس از تولد بر عهده پزشک اطفال یا متخصص مغز و اعصاب است.در دوران بارداری پزشک متخصص با استفاده از سونوگرافی احتمال ابتلا به میکروسفالی را بررسی می کند با این وجود در بسیاری از موارد امکان تشخیص صحیح تا قبل از ۳ ماه آخر بارداری وجود ندارد.پس از تولد اولین معیار تشخیصی سنجش اندازه دور سر نوزاد در روز اول است به طوریکه اگر دور سر اندازه گیری شده دو انحراف معیار از میانگین استاندارد کم تر باشد، نشانه میکروسفالی است .همچنین ممکن است پزشک با اندازه گیری دور سر والدین سابقه این اختلال در خانواده را نیز بررسی کرده و برای تشخیص دقیق تراز ام آر آی، سی تی اسکن، آزمایش خون و ادرار نیز استفاده کند.

میکروسفالی چگونه درمان می شود؟

متاسفانه هیچ درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد اما درمان های پزشکی و توانبخشی تا حد زیادی به بهتر شدن علائم و جلوگیری از گسترش آنها کمک می کنند  

دارو درمانی می تواند برخی از علائم و مشکلات همراه با این کودکان مانند تشنج،بیش فعالی و مشکلات تغذیه ای را کاهش دهد و همچنین بستر مناسبی برای پیشرفت هرچه بهتر درمان های توانبخشی در فرد ایجاد نماید.جراحی نیز در مواردی که علت میکروسفالی کرانیوسینوستوزیس باشد می تواند از گسترش علائم جلوگیری کند.در این روش پزشک تلاش می کند تا فضای مناسب برای رشد مغز را در جمجمه ایجاد کند.

توانبخشی(کاردرمانی و گفتاردرمانی ) جز اصلی ترین درمان ها در این اختلال هستند چراکه به کودک کمک می کنند تا با تاخیر حرکتی ایجاد شده،کم توانی ذهنی،اختلال در بلع و مشکلات گفتاری ناشی از آن غلبه کند و از حداکثر توانمندی هایش برای داشتن یک زندگی پویا در خانه و اجتماع استفاده کند.

کاردرمانی در کودکان میکروسفال

همانطور که گفتیم یکی از مشکلات همراه این کودکان تاخیر در رشد حرکتی و ذهنی است که میزان آن بر اساس شدت میکروسفالی متغیرخواهد بود. کاردرمانگر نقش اصلی را در جبران تاخیر ایجاد شده و به حداقل رساندن عوارض ناشی از آن بر عهده دارد. او در ابتدا به ارزیابی مهارت های حرکتی ( گردن گرفتن،نشستن،ایستادن و..) و ذهنی کودک می پردازد و با توجه به نتایج حاصل از آن برنامه درمانی را آغاز می کند.مهمترین اهداف کاردرمانی در کودکان میکروسفال شامل موارد زیر است:

• کسب مایلستون های حرکتی (در کودکانی که با تاخیر در نشتن،راه رفتن و سایر مهارت های حرکتی روبه رو هستند)

• بهبود و تقویت واکنش های تعادلی

• کسب الگوی حرکتی صحیح و افزایش هماهنگی حرکتی

• تجویز و آموزش استفاده از وسایل کمک حرکتی مانند کفش طبی،واکر و..

• رشد مهارت های ذهنی و بهبود توجه و تمرکز

• بهبود مهارت های درکی_حرکتی

• تقویت مهارت های ظریف دستی ( مانند مداد گرفتن،نوشتن،باز و بستن دکمه و..)

• استقلال در انجام فعالیت های روز مره (ADL)

پیش آگهی در این کودکان چگونه است؟

کودکانی که میکروسفالی خفیفی دارند اغلب غیر از دور سر کوچک، مشکل چندانی را تجربه نمی کنند. این کودکان فقط نیاز دارند که هر چند وقت یک بار برای رشدشان مورد ارزیابی قرار گیرند تا در صورت نیاز خدمات توانبخشی را برای رسیدن به مرحله رشدی مورد انتظار (از نظر جسمی، گفتاری و ذهنی) دریافت کنند. گفتنی است که بعضی اوقات، کودکان با کوچکی سر خفیف، دارای هوش نرمال هم هستند.

در کودکانی که میکروسفالی شدیدتری دارند، درمان و توانبخشی گسترده تری نیاز است. تیم توانبخشی در این زمینه، ابتدا باید یک ارزیابی دقیق از کودک انجام دهد. طی ارزیابی، کودک را از نظر رشد حرکتی، گفتاری، شناختی و غیره بررسی می کنند. پس از پیدا کردن مشکلات کودک، باید بلافاصله برنامه توانبخشی شروع شود. هر چه مداخلات توانبخشی زودتر آغاز شود، تاثیرات مثبت بیشتری خواهد داشت. چرا که در سنین پایین تر انعطاف پذیری عصبی و توانایی ایجاد مسیرهای عصبی جدید در مغز بالاتر است