مهارت نوشتن و پیش نیاز های آن در کودکان برای ورود به مدرسه

نوشتن جز اصلی و مبنای آموزش دانش آموزان در مدرسه است.با وجودی که اختلاف نظرها بر میزان تکالیف نوشتاری دانش آموزان در دوره های مختلف مطرح شده است، اما همه ما به اهمیت مهارت نوشتن و نقش آن در یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان واقف هستیم.متاسفانه بسیاری از کودکان در هنگام ورود به مدرسه در یادگیری نوشتن مشکلات بسیاری را تجربه می کنند و در بیشتر این موارد می توان گفت که هنوز آمادگی لازم برای نوشتن در آنها کسب نشده است.در این مقاله تلاش کرده ایم تا به مهارت نوشتن و پیش نیاز های لازم برای آن در کودکان بپردازیم

رشد مراحل نوشتن

کودک به طور طبیعی عمل نوشتن را با علامت گذاری های تصادفی و نا مشخص که اصطلاحا خط خطی کردن نامیده می شود، شروع می کند و به صورت تقلید دقیق، کپی کردن و رنگ کردن ادامه می یابد.به طور خلاصه رشد مراحل نوشتن را به صورت زیر بیان می کنند:

1. کودک کاغذ را مچاله کرده به دهان می برد.

2. کودک مداد را روی کاغذ فشار می دهد و آن را سوراخ می کند.

3. به طور تصادفی خط خطی می کند.به تدریج با تکرار فعالیت خط خطی ها منسجم تر می شوند و جهت های افقی، عمودی و مورب در آنها مطرح می شود.

4. کودک منحنی های متصل به هم می کشد.

5. کودک تقلید کردن و در مرحله بعد کپی کردن را آغاز می کند.

6. کودک به رنگ کردن می پردازد.یکی از مهارت های مورد نیاز قبل نوشتن، رنگ کردن تصویر ها و شکل ها است.

7. کودک پس از کسب مهارت های یاد شده و در پنج یا شش سالگی توانایی کپی و نوشتن خط ها را با جهت ها و زوایای مختلف به طور منظم کسب می نماید.توانایی کودک در نسخه برداری و کپی کردن اشکال هندسی مبنای آمادگی او برای نوشتن تلقی می‌شود.وقتی کودک بتواند دایره، بعلاوه و مربع را کپی کند مهارت نوشتن بیشتر حروف مانند ح و شکل های مختلف دیگر آن مثل ج، خ، چ و د، ذ، س، ش، ص، ض، ه، ی، ک، گ را دارد.

رشد مداد گرفتن

در مورد مراحل گرفتن مداد باید متذکر شویم که کودک ابتدا مداد را به صورت اولیه یعنی با کف دست و ساعد رو به زمین و انگشتان باز می ­گیرد و با حرکت شانه‌اش خطوطی را ترسیم می‌کند. به تدریج ساعد کودک به وضعیت مناسب نزدیک شده و انگشتان کودک هم خم می‌شوند تا مداد را نهایتا به صورت صحیح و کارآمد به دست بگیرد

قبلا باور بر این بود که تنها شکل درست گرفتن مداد سه انگشتی پویا است که ۵۰ تا ۷۰ درصد کودکان مداد را به این شکل در دست می‌گیرند و در ۵/۶ سالگی کاملا رشد یافته است. در این شکل، گرفتن مداد در فضای بین انگشت اشاره و شصت قرار گرفته و بر انگشت میانی تکیه می‌کند ولی اکنون با پژوهش‌های متعدد می‌دانیم که در جمعیت عادی حداقل ۴ شکل گرفتن مداد وجود دارد که کارآمد و مناسب هستند و عبارتند از: سه انگشتی پویا، چهارانگشتی پویا، چهارانگشتی طرفی، سه­ انگشتی طرفی

پیش نیاز های نوشتن در کودکان

برای اینکه کودکی بتواند به خطوط شکل دهد لازم است مهارتهای ادراکی، حرکتی و حسی او به صورت هماهنگ و یکپارچه عمل کنند یعنی بتواند اشکال را تشخیص دهد، شباهت ها و تفاوت ها را درک کند، الگوبرداری انجام دهد، چشم و دست او هماهنگی لازم را کسب کرده باشند و عضلات ظریف دست رشد متناسب با سن را به دست آورده باشد و در نهایت کودک توانایی گرفتن و نگهداشتن ابزار نوشتن را داشته باشد.بنابر این می توان پیش نیاز های مهارت نوشتن را به بخش های گوناگون تقسیم بندی کرد .اجزاء حسی_ حرکتی و اجزاء عصبی_ عضلانی دو مورد از مهم ترین پیش نیاز ها برای مهارت نوشتن هستند که در ادامه به توضیح آن پرداخته ایم

• تعادل و کنترل وضعیت بدن

حفظ سر و تنه در یک راستای صحیح در هر وضعیتی از جمله موارد حائز اهمیت جهت کسب مهارت نوشتن است.کنترل سر در هر وضعیتی که کودک توانایی نوشتن در آن را داشته باشد از جمله حرکت های کلیدی است

• ثبات کمربند شانه ای و کنترل ساعد و مچ دست

رشد و پرورش مهارت های حرکتی ظریف دست با تعامل تمامی مفاصل اندام فوقانی(شانه، بازو، آرنج و مچ دست) در ارتباط است. به عبارتی هر یک از مفاصل اندام فوقانی برای مفصل پایین تر به عنوان یک تکیه گاه عمل می کنند و ضعف و بی ثباتی در هر یک از آنها نوشتن را با اشکال مواجه می سازد

• مجزا نمودن عملکرد های حرکتی دو طرف دست

عملکرد هماهنگ دو انگشت چهارم و پنجم دست به خصوص در فعالیت های نوشتاری از اهمیت زیادی برخوردار است.زمانی که این دو انگشت به سمت کف دست خم می شوند، ثبات قوس کف دستی افزایش می یابد و سبب کنترل بهتر حرکات انگشتان و عمل نوشتن می شود

علاوه بر موارد ذکر شده رشد عضلات ظریف دست،هماهنگی چشم و دست، غلبه طرفی ،توانایی نگه داشتن ابزار های نوشتن به صورت صحیح  و یا با وسایل کمکی ،مهارت های ادراک بینایی ( جهت یابی نوشته ها، تشخیص چپ و راست حروف، تشخیص شکل از زمینه )  و ..نیز از پیش نیاز های مهم در مهارت نوشتن هستند

از کجا بدانیم کودک مهارت های پیش نیاز نوشتن را کسب نکرده است؟

اشکال در مهارت های نوشتاری  در سنین مختلف به شکل های متفاوتی در کودکان بروز می کند.چند مورد از شایع ترین آنها عبارتند از:

• به شکل نامناسبی مداد را در دست می‌گیرند

• توان آن‌ها برای انجام فعالیت‌هایی که نیاز به استفاده از مداد دارد، ضعیف است

• برای کنترل مداد، رنگ آمیزی، نقاشی کشیدن یا نوشتن با مشکل مواجه‌اند

• دستخط نامنظم و کندی را ارائه می‌دهند

• در فعالیت های که با مداد انجام می‌شود فشار نامناسبی بر روی کاغذ وارد می‌کند ( یا آنقدر فشار وارد می‌آورند که نوک مداد می‌شکند یا آنقدر مداد را شل می‌گیرند که دست خطشان عنکبوتی می‌شود)

• برای رنگ آمیزی در بین خطوط و بیرون زدن از خط‌ها با مشکل مواجه هستند

• بازو‌های ضعیفی دارند (شانه‌های ضعیفی)

• برای هماهنگ کردن هر دو دست با هم و برای انجام کاری که نیاز است از هر دو دست استفاده شود با مشکل مواجه هستند مانند ثابت کردن کاغذ با یک دست و نوشتن با دست دیگر

• برای گرفتن اشیا به جای اینکه تنها از چند انگشت استفاده کنند، تمایل دارند از کل دستشان استفاده کنند

کلینیک توانبخشی قادریان در بخش کاردرمانی ذهنی به ارزیابی و درمان مشکلات نوشتاری و مهارت های حرکتی ظریف در کودکان می پردازد.متخصصین مجموعه ما به بررسی دقیق عملکرد نوشتن کودک  پرداخته و در صورت نیاز با درمان مشکلات ادراک بینایی،ادراک حرکتی، تمرینات حسی حرکتی و.. به بهبود مهارت نوشتن در کودکان کمک می کنند