اطلاعاتی که از بدن خصوصا از عضلات، لیگامان ها، مفاصل و گیرنده های استخوانی صادر می شود بدون هماهنگی با حس عمقی ناکام می مانند.به عبارتی دیگر حس عمقی یکی از حس های اصلی است که در بحث یکپارچگی حسی نقش کلیدی دارد.کودکان با اختلال در پردازش حس عمقی با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند. در ادامه به توضیح حس عمقی، نشانه های افراد با مشکل پردازش حس عمقی و کاردرمانی در این کودکان پرداخته ایم

حس عمقی چیست؟

حس عمقی (proprioceptive sense ) سیستم آناتومیکی پیچیده ای شامل گیرنده های مختلف واقع در مفاصل، عضلات و تاندون هاست که به طور نیمه خودآگاه از وضعیت و حرکات بدن اطلاعاتی در اختیار افراد می گذارد.

برای مثال اگر شما ناگهان چشم هایتان را ببندید، هنوز می توانید تشخیص بدهید که وضعیت دست های شما در فضا چگونه است.احساس حس عمقی که دائما مغز را بمباران می کند، اطلاعات مورد نیاز برای اجازه ی انجام تطابقات جزئی در وضعیت بدن، حین حرکت را فراهم می کند.برای مثال تصور کنید که برای دوش گرفتن صبحگاهی آماده می شوید و با پای راستتان قدم داخل حمام می گذارید.بینایی شما به مغز می گوید که آیا پای راستتان در مسیر صحیح هدف گیری شده است یا نه؟ و آیا مسیری که انتخاب کرده اید درست است؟اما اگر با چشم بسته این کار را انجام دهید در واقع از حس عمقی خود کمک گرفته اید.در واقع سیستم عمقی مسئول درک وضعیت مفاصل در فضا است.مفاصل نزدیک به تنه مانند لگن و شانه بیشترین فیدبک حس عمقی را نسبت به سایر مفاصل دیگر به سیستم اعصاب مرکزی وارد می کنند.

با عملکرد حس عمقی در بدن بیشتر آشنا شویم

اهمیت حس عمقی در بدن را می توان با موارد زیر بیان کرد:

1.موقعیت قرارگیری بدن در فضا: حس عمقی به ما اجازه می دهد که بدون استفاده از بینایی موقعیت بدنمان را در فضا مجسم کنیم.خودتان را نشسته پشت میز محل کار تجسم کنید.این حس عمقی است که شما را از موقعیت اندام ها، زانو، مچ پا، لگن،حالت ستون فقرات و… آگاه می کند

2. تعیین شدت نیرو و سرعت حرکت اندام: برای مثال ضربه چکش به میخ را در نظر بگیرید.حس عمقی به شما کمک می کند تا دستتان را با سرعت و نیروی مناسب به سمت میخ حرکت دهید.اگر ضربه ای که وارد می کنید خیلی آرام باشد میخ وارد دیوار نمی شود و اگر شدت نیرو بیشتر از حد نرمال باشد میخ را خم می کنید. حس عمقی همان چیزی است که باعث می شود اندام های ما با سرعت و نیروی مناسب برای فعالیت قرار بگیرند

3. تون عضلانی: تون عضلانی به انقباض مداوم جزئی در عضلات اشاره دارد. این امر به بدن ما اجازه می دهد که سفتی عضله را مطابق نیاز در هنگام حرکت افزایش یا کاهش دهیم. سیستم حس عمقی به سیستم وستیبولار کمک می کند تا از این سفتی حمایت کند. برخی از کودکان با اختلال پردازش حسی ممکن است تون عضلانی پایین تر از حد متوسط را در عضلات تجربه کنند و این می تواند بر کنترل و پایداری پوسچر آنها تأثیر بگذارد

4.حفظ تعادل: سیستم وستیبولارشامل قسمت‌هایی از گوش داخلی و مغز است که در کنترل تعادل، حرکت چشم و جهت‌گیری فضایی نقش دارد. حس عمقی با ارسال اطلاعاتی در رابطه با موقعیت بدنمان در فضا به سیستم دهلیزی در پایداری و حفظ تعادل کمک می کند

شایع ترین علائم مشکلات حس عمقی در کودکان

هنگامی که پردازش حس عمقی به درستی انجام نگیرد، فعالیتهای روزمره ای همچون لباس پوشیدن، بلند شدن از روی صندلی یا دست دادن با دیگران ، دویدن،پریدن و سایر مهارت های حرکتی ظریف و درشت با اشکال مواجه می شود. این موضوع می تواند فعالیتهای روزمره را خسته کننده و طاقت فرسا نماید. برخی از چالش های معمول که ممکن است کودکی با اختلال در پردازش حس عمقی با آن رو به رو باشد عبارتند از:

1.ممکن است درمورد انجام حرکات ورزشی و اینکه چه طور بدن خود را حرکت دهد، گیج به نظر برسد

2.حتی زمانی که روی صندلی نشسته است به سختی حالت بدنی خود را حفظ می کند

3.اغلب به شکل w  می نشیند

4.دندان ها را روی هم می فشارد و یا اشیا را می جود و گاز می گیرد

5.زمانی که کسی را در آغوش می گیرد، فشار کمتر یا بیشتر از حد وارد می کند

6.برخورد مکرر با افراد و اشیا پیرامون

7.به سختی راه رفتن و یا هل دادن و کشیدن اشیا

8.دست و پا چلفتی هستند و به کرات زمین می خورند

9.آگاهی بدنی آنها ضعیف است

10.بین مبلمان یا وسایل خانه خودشان را به زور جا می دهند

نشانه های کودکان با اختلال پردازش حس عمقی ( بیش حسی)

1. تنبل و دست و پا چلفتی و حتی بی حال به نظر می آیند

2. بالا پایین رفتن از پله برایشان سخت است

3. در خوردن غذاهایی که بافت سخت دارند مشکل دارند

4. از لمس شدن و در آغوش گرفتن توسط دیگران اجتناب می کنند

5. از رفتن به مکان های شلوغ، باریک و تنگ فراری هستند

6. علاقه به فعالیت های حرکتی ندارند و بازی های حرکتی که سایر کودکان از انجام ان لذت می برند را دوست ندارند

نشانه های کودکان با اختلال در پردازش حس عمقی ( کم حسی )

1. از محکم بغل شدن (یا بغل کردن دیگران) لذت می برند

2. علاقه به گاز گرفتن، لگد زدن، ضربه زدن و کوبیدن پا به زمین دارند

3. هنگام بازی با همسالان، نیروی زیادی وارد می کنند و در نتیجه باعث آزار آنها می شوند

4. مداد یا پاک کن را بیش از اندازه فشار می دهند

5. مداوم در حال جویدن اشیا مثل آستین لباس، مداد و انگشتان هستند

6. اشیا مختلف و یا دست هایشان را به هم می کوبند و ازین کار لذت می برند

7. علاقمند به پوشیدن لباس های تنگ هستند

8. دندان قروچه

موارد نام برده شده، تمامی نشانه های اختلال  در پردازش حس عمقی محسوب نمی شوند و تلاش کرده ایم به ذکر مهم ترین علائم بسنده کنیم .در صورت مشاهده  هرکدام از علائم ذکر شده و یا موارد مشابه در کودکتان ،جهت ارزیابی و درمان با متخصصین کاردرمانی حسی در کلینیک توانبخشی قادریان در تماس باشید.

تلفن:02632717337_09331853918

نمونه تمرینات جهت تعدیل حس عمقی در منزل

جهت تعدیل، یکپارچگی و درمان حس عمقی کودک می توان بازی های زیر را در نظر گرفت اما لازم به ذکر است در مواردی که اختلال شدیدتر باشد، مراجعه به کاردرمان حسی ضروری بوده واجرای تمرین در خانه به تنهایی اثر بخشی نخواد داشت. فعالیت‌های حس عمقی شامل فراهم کردن داده‌های ورودی فشرده برای عضلات و مفاصل بدن می‌شود. در ادامه به برخی از فعالیت‌های تعدیل حس عمقی می‌پردازیم

1. فعالیت‌های تحمل وزن همچون سینه‌ خیز رفتن، شنای روی زمین، وزن اندازی روی اندام و..

2. حمل وسایل سنگین مانند بردن تعدادی جعبه یا کتاب

3. فشار دادن، کشیدن و هل دادن اشیا

4. فعالیت های حرکتی درشت مانند دویدن، بالا پایین پریدن روی ترامپولین، افتادن روی بالش های طبقاتی و..

5. خزیدن داخل تونل، پیچیدن داخل پتو،غلت زدن و سینه خیز رفتن، تقلید الگوهای حرکتی حیوانات و..

درمان مشکلات حس عمقی در کودکان

درمان مشکلات حس عمقی به وسیله گروهی از فعالیت های حسی که به رژیم حسی معروف هستند و توسط  متخصصین کاردرمانی حسی انجام می گیرد ،محقق می شود. همچنین فرایند کاردرمانی درکی_ حرکتی  و بازی درمانی نقش کلیدی در درمان مشکلات حس عمقی ایفا می نماید