بررسی تغییرات رشدی از نوزادی تا دو سالگی

به تغییرات پی در پی و منظمی که از هنگام انعقاد نطفه تا زمان مرگ فرد رخ می دهد فرآیند رشد گفته می­ شود. در این فرآیند تغییرات کمی (تغییر در اندازه و ظاهر بدن) را نمو (Growth ) و تغییرات کیفی را تکامل (Development) می­ گویند. (در بیشتر موارد از واژه­ ی رشد به جای تکامل نیز استفاده می ­شود.) دوران کودکی خصوصا ۳ سال اول زندگی، دوران بسیار مهم و برگشت ناپذیری در روند رشد و تکامل کودک است. آگاهی از این تغییرات رشدی در طی هر دوره به کاهش نگرانی های والدین در رابطه با فرزندشان کمک کرده و همچنین این فرصت را به آنها می ­دهد؛ تا در صورت مشاهده هرگونه تاخیر تکاملی به پزشک مراجعه کنند.( تاخیر تکاملی کودکان زمانی اتفاق می­ افتد که کودک در یک زمان یا سنی که انتظار می­ رود، به نقاط عطف رشد خود نرسیده باشد.(پیشنهاد می­ کنیم به اختلالات تاخیر تکاملی در بخش مقالات سایت رجوع کنید.)

عوامل موثر در رشد و تکامل

رشد و تکامل تحت تاثیر عوامل بسیاری هستند که از جمله مهمترین آنها می­ توان به صفات ارثی و ژنتیکی، جنسیت، محیط فیزیکی و عوامل روانشناختی اشاره کرد.در هر یک از مراحل رشدی، روند رشد کودک در چهار زمینه­ ی اصلی رشد حرکتی، ارتباطی و زبانی ،رشد عاطفی _ اجتماعی و رشد تفکر و شناختی بررسی می­ شود.

رشد کودک در ماه اول تولد                                                     

رشد حرکتی

• مشت خود را محکم می­ بندد و اشیا را می­ گیرد. • دست و پاهایش را حرکت می­ دهد • زمانی که روی شکم می­ خوابد ،گردنش را تا حدودی بالا می ­گیرد.  

رشد ارتباطی و زبانی

• با شنیدن صدای بلند وحشت زده می­ شود • به جای گریه کردن از خود صداهایی در می­ آورد. • صدا را با چشمان خود دنبال می­ کند

رشد عاطفی _ اجتماعی

• صدای مادر خود را می­ شناسد • در هنگام ناراحتی،به صدا و ابراز احساسات پدر و مادر پاسخ می ­دهد • با شنیدن صدای موسیقی هوشیار می­ شود.

مهارت های ادراکی( تفکر و شناخت)

• به انگشتان خود و اشیایی که در روبروی او قرار دارد زل می­ زند • چهره را دنبال می­ کند

رشد کودک در دو تا چهار ماهگی

رشد حرکتی

• هنگام خوابیده روی شکم  می‌تواند سر خود را بالا بگیرد و حتی ممکن است با فشار بازوهای خود بدن خود را بالاتر ببرد • برای زمان طولانی تری سر را بر روی سینه یا به سمت بالا ثابت نگه می ­دارد • به تدریج رفلکس های نوزادی مانند مورو شروع به حذف شدن می­ کند • در نیمی از موارد مشت او دیگر بسته نیست • در سه ماهگی در حالی که به پشت یا روی شکم خوابیده ،با پاهایش ضربه می­ زند

رشد ارتباطی و زبانی

• گریه ها حالت مشخص تری دارند و نشان از گرسنگی و خستگی خواهند بود • به تدریج مهارت های آوا سازی مثل غان و غون کردن شکل می ­گیرد • ممکن است اولین نشانه های لبخند را بروز دهد • توجهش به شخصی که صحبت می­ کند جلب می­ شود • زمانی که با او بازی کنید و لبخند بزنید،واکنش نشان می­ دهد

رشد عاطفی _ اجتماعی

• دستش را در دهانش می­ برد و خود را آرام می­ کند • با شنیدن صدای آشنا به خصوص صدای مادر لبخند می زند • احساسات خود را با گریه، لبخند و خمیازه کشیدن نشان می ­دهد

رشد مهارت های ادراکی

• نسبت به صداهای محیط اطراف واکنش نشان می­ دهد • بر چهره ها متمرکز می­ شود و ممکن است بتواند چهره های آشنا را از فواصل دورتر تشخیص دهد • اشیا در حال حرکت را دنبال می­ کند • زمانی که با او در حال بازی هستید، اگر از بازی خسته شود با گریه کردن به شما نشان می­ دهد که فعالیت جدیدی را برای او آغاز کنید

در این زمان چه تمریناتی می ­توانید با نوزاد انجام دهید تا دوره­ ی رشدی بهتری داشته باشد؟

والدین می­ توانند در هر دوره­ ی رشدی با انجام تمریناتی ساده تاثیر چشمگیری در فرآیند رشد داشته باشند. در ادامه تمریناتی برای زمان تولد تا چهار ماهگی نوزاد عنوان شده است. ۱٫ در آغوش گرفتن،نوازش کردن و صحبت کردن با نوزاد در هنگام غذا دادن،لباس پوشاندن و حمام کردن ۲٫ کمک به نوزاد برای یاد گرفتن شیوه­ ی آرام کردن خودش(مانند مکیدن انگشت) ۳٫ تلاش کنید از چیزهایی که نوزادتان از آنها خوشش می ­آید یا از آنها بیزار است آگاه شوید؛ تا او بتواند حس راحتی و اعتماد بیشتری به شما داشته باشد ۴٫ وقتی نوزادتان غان و غون می­ کند با حالت هیجانی به چهره اش نگاه کنید و لبخند بزنید ۵٫ گاهی اوقات در صداسازی از او پیروی کنید ۶٫ با او دالی بازی کنید و حالت هیجانی را در چهره تان مشخص کنید

رشد کودک در چهار تا شش ماهگی

رشد حرکتی

• در زمان نشستن به خوبی گردن خود را کنترل می­ کند • برای گرفتن اشیا دستش را دراز می کند • غلت زدن در هر دو حالت خوابیده به پشت و شکم • با دو دست خود اسباب بازی هایش را می­ گیرد و در دهان می­ برد • در زمان خوابیده به روی شکم سر و قسمت های فوقانی سینه را بالا نگه می ­دارد

رشد ارتباطی و زبانی

•لبخند می­ زند، قهقه می ­زند، فریاد می ­زند و صداهایی مانند حرف زدن از خود در می ­آورد • در هنگام صحبت کردن به دهان شما خیره می ­شود • گریه های متفاوتی در هنگام خستگی ، گرسنگی و درد دارد • با صدا سازی تلاش می­ کند تا توجه شما را به خود جلب کند

رشد عاطفی _ اجتماعی

• زمانی که مادر و افراد آشنا به سمتش می­ آیند ذوق زده می ­شود • خودش را آرام می­ کند و در زمان گرسنگی انگشتش را می­ مکد • زمانی که چیزی خوشایند برایش رخ دهد می­ خندد و ابراز احساسات می­ کند

مهارت های ادراکی

• با در دست گرفتن اسباب بازی ،نگاه کردن و بردن به دهان آنها را کشف می­ کند • در انجام کارهای روتین با مادر همکاری می ­کند.به طور مثال در هنگام تعویض پوشک لگنش را می­ چرخاند • به راحتی حواسش را با محرک های محیطی پرت می ­کند.تا قبل از این در هنگام شیر خوردن تنها بر مکیدن پستان متمرکز بود اما اکنون با صداهای محیط سرش را می­ چرخاند و بازی می­ کند • دستانش را باز و بسته می­ کند و امتحان می­ کند • کارهایی که برایش خوشایند هستند را تکرار می­ کند

بازی های متناسب با دوره­ ی رشدی ۴ تا ۶ ماهگی

۱٫ عروسک هایی متناسب به سنش به او بدهید ۲٫ فرصت ایمنی را فراهم کنید تا نوزادتان بتواند دستش را به سمت اسباب بازی دراز کند و اطرافش را بررسی کند ۳٫ اسباب بازی یا جغجغه را در دستش قرار دهید و به او در نگهداشتن آن کمک کنید ۴٫ کودکتان را با هر دو دست نگهدارید طوری که پاهایش روی زمین قرار داشته باشد و در این حالت برایش آواز بخوانید و با او صحبت کنید ۵٫ دالی بازی کنید و برای او شعر بخوانید

رشد کودک در شش تا نه ماهگی

رشد حرکتی

• در ۸ ماهگی می­ تواند بدون کمک دیگران بنشیند • می ­تواند روی شکم سینه خیز برود و تا حدودی در وضعیت چهار دست و پا قرار بگیرد • به کمک دیگران می‌تواند بایستد و در حالت ایستاده با کمک می‌تواند بدن خود را بالا و پایین ببرد • رفلکس مشت کردن دست ها از بین می ­رود • از پشت به جلو و جلو به پشت به شکل مهارتی غلت می­ خورد • در ۷ ماهگی به تدریج شروع به برداشتن اشیا کوچک با همه­ ی انگشتان می­ کند • اغلب نوزادان در ۸ ماهگی شروع به چهاردست و پا رفتن می ­کنند

رشد ارتباطی و زبانی

• در مقابل صداهایی که می­ شنود با صدا پاسخ می ­دهد • نه را می ­فهمد و قادر به تولید صداهایی مانند ماماما ،بابابا و.. می­ باشد • کپی حرکاتی مانند تکان دادن سر برای بله و نه • به نامیدن اسم واکنش نشان می ­دهد • برخی از صداهایی که در می­ آورید مانند صدای خنده را تقلید می­ کند

رشد عاطفی _ اجتماعی

• چهره های آشنا را می­ شناسد و می­ داند کسی غریبه است • از بازی با دیگران به ویژه والدین لذت می­ برد • از نگاه کردن به خودش در آینه خوشش می ­آید

مهارت های ادراکی

• اشیا را بین دو دست جا به جا می­ کند • جستجوی بینایی به ویژه با نگاه کردن به چیزهای نزدیک تر • به هر سمتی که بخواهد برود بدن خود را حرکت می­ دهد به طور مثال اگر بخواهد همراه شما بیاید دست های خود را بالا می ­آورد • بلند کردن و پرت کردن اشیا را به عنوان بازی تکرار می ­کند

بازی های متناسب با دوره رشدی ۶ تا ۹ ماهگی

۱٫ هر روز تایمی را برای بازی کردن با کودک در کف اتاق اختصاص دهید ۲٫ از بازی متقابل استفاده کنید. در زمانی که کودکتان می­ خندد به او لبخند بزنید و یا زمانی که صداسازی می­ کند از او تقلید کنید ۳٫ وقتی کودکتان به چیزی نگاه می­ کند به آن اشاره کنید و نامش را بگویید ۴٫ به کودکتان تصاویر براق و جالب در کتاب ها را نشان دهید و آنها را نام ببرید ۵٫ وقتی که عروسکی را روی زمین می ­اندازد ،آن را بردارید و به آن بدهید. این بازی به او کمک می­ کند رابطه­­ ی علت و معلولی را بشناسد

رشد کودک در نه تا دوازده ماهگی

رشد حرکتی

• با کمک گرفتن از لبه مبلمان و میز قادر به ایستادن است • به خوبی روی چهاردست و پا راه می­ رود • به تدریج در ۱۰ ماهگی برای مدت زمان بیشتری بدون کمک می ­ایستد • به جای آنکه اشیا را با کف دست بگیرد، بیشتر از انگشت شست و سایر انگشتان برای بلند کردن اشیا استفاده می­ کند • هنوز در پایین گزاشتن اجسام کنترل نداشته و برای اینکه وسیله ای را از دست خود آزاد کند،آن را رها می­ کند

رشد ارتباطی و زبانی

• به اشیا اشاره می ­کند • ممکن است کلمات ساده ای مثل مامان و بابا بگوید • اگرچه که والدین کلماتی را که فرزندشان می­ گوید را نمی ­دانند، اما او از انجام یک مکالمه نامفهوم با والدین لذت می­ برد

رشد عاطفی _ اجتماعی

• اسباب بازی های مورد علاقه­ ی خودش را دارد • اگر او را ترک کنید با گریه واکنش نشان می ­دهد • ممکن است نسبت به افراد غریبه خجالت بکشد یا بترسد • بیش از حد به بزرگسالان آشنا وابسته می­ شود

مهارت های ادراکی

• به دنبال اشیایی که پنهان کردید می­ گردد • بازی دالی موشک را کاملا درک کرده و از آن لذت می ­برد • صفحات در کتاب را ورق می ­زند • به تدریج مفهوم فردیت را درک می ­کند و ممکن است متوجه شود که کودک درون آینه خودش است •کم کم می ­فهمد که از چه چیزی خوشش می ­آید و چه چیزهایی مورد علاقه اش نیستند. ممکن است در مقابل فعالیت هایی که برایش ناخوشایند است از خود مقاومت نشان دهد

رشد کودک در دوازده ماهگی

رشد حرکتی

• در ۱۲ ماهگی شروع به راه رفتن با وسایل کمکی می کند • به تدریج راه رفتن مستقل را می­ آموزد • طولانی مدت بدون کمک دست ها می ­ایستد

رشد ارتباطی و زبانی

• حرکاتی ساده مانند بای بای کردن را می­ آموزد • به درخواست های ساده با تکان دادن سر پاسخ می ­دهد • تلاش می­ کند تا کلماتی را بگوید

رشد عاطفی _ اجتماعی

• برای جلب توجه صداها ، اعمال و حرکات را تقلید می­ کند • احساس ترس را نسبت به بعضی افراد و اشیا نشان می­ دهد و از نزدیک شدن به آنها اجتناب می­ کند • از بازی هایی مانند تکان دادن سر و دست زدن های متوالی لذت می­ برد • محبت نسبت به افراد آشنا را نشان می­ دهد

مهارت های ادراکی

• اشیا را درون ظروف قرار می ­دهد • شروع به استفاده صحیح از اشیا معمولی می ­کند • دستورالعمل های ساده را دنبال می ­کند • دوست دارد همه چیز را بدون کمک دیگران امتحان کند

بازی های متناسب با دوره­ ی رشدی ۱۲ ماهگی

۱٫ با بلوک های پلاستیکی، لگو ها و اسباب بازی هایی که باعث می­ شوند کودک از دستانش استفاده کند بازی کنید ۲٫ خوراکی ها و وسایل بازی را مخفی کنید و از او بخواهید آنها را پیدا کند ۳٫ از کودک بخواهید اعضایی از بدن یا تصاویری را که در مجلات می­ شناسد را نشان دهد ۴٫ به او کاغذ و مداد شمعی بدهید و اجازه دهید خط خطی کند ۵٫ از قابلمه ،طبل و آلات موسیقی مختلف کمک بگیرید و کودکتان را تشویق به ایجاد سر و صدا کنید

رشد کودک در ۱۸ ماهگی تا ۲ سالگی

رشد حرکتی

• به تنهایی راه می ­رود • در حین حرکت خم می­ شود و وسایلش را از روی زمین برمی­ دارد • در دراوردن لباس کمک می­ کند • از قاشق برای غذا خوردن استفاده می­ کند و با لیوان آب می­ نوشد • در ۱۸ماهگی با کمک گرفتن از میله ها از پله بالا می ­رود

رشد ارتباطی و زبانی

• در این سن از ترکیب کلمات واقعی با غان و غون کردن لذت می­ برد • به جای سرتکان دادن از نه استفاده می­ کند • از ۲۵ کلمه و حتی بیشتر استفاده می­ کند • از بازی تقلید صدای حیوانات لذت می ­برد

رشد عاطفی_اجتماعی

• کودک در این سن احساسات جدید خشم، عجز، تملک گرایی، گناه و شرم را تجربه می ­کند • در ۱۸ ماهگی اضطراب جدایی به اوج می ­رسد و در دو سالگی از شدت آن می­ کاهد • علاقه به کودکان دیگر را نشان می ­دهد • وانمود سازی های ساده مثل غذا دادن به عروسک را انجام می­ دهد

مهارت های ادراکی

• کاغذ را خط خطی می­ کند • دستورات تک مرحله ای را بدون هیچ حرکتی انجام می­ دهد • درک ساده ای از اشیا و کاربردشان دارد به طور مثال مسواک،تلفن،لیوان

بازی های متناسب با دوره­ ی رشدی ۱۸ ماهگی تا ۲ سالگی

۱٫ توپ ها و اسباب بازی هایی در اختیار کودک قرار دهید تا بتواند آنها را جلو عقب کرده و بغلتاند ۲٫ حباب های صابونی درست کنید و اجازه دهید تا آنها را بترکاند ۳٫ بازی های وانمودی را تقویت کنید ۴٫ برای او کتاب بخوانید و در مورد تصاویر با واژه های ساده توضیح دهید

 

رشد کودک در ۲ سالگی

رشد حرکتی

• کودک شروع به دویدن می­ کند • با کمک نرده ها از پله بالا و پایین می­ رود • توپ را به طور کامل پرتاب می­ کند • با کمک لگو ها و اسباب بازی های چوبی برج های ۴ تایی و بیشتر می­ سازد • پازل های ساده را می ­سازد

رشد زبانی و ارتباطی

• در ۲ سالگی کودک بیشتر از ۷۰ کلمه می­ گوید و از جملات ۲ تا ۳ کلمه ای استفاده می­ کند • کلمات پرکاربرد را درجملاتش استفاده می­ کند • رفتار بزرگ ترها را تقلید می­ کند

مهارت های ادراکی

• طبقه بندی اشکال بر اساس رنگ و شکل را شروع می­ کند • دستورات پیچیده تری را پیروی می­ کند • شروع غلبه طرفی و استفاده بیشتر از یک دست در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با فرآیند رشد در حیطه های مختلف آشنا کنیم. همانطور که قبلا اشاره شد، داشتن اطلاعات کافی در این زمینه و آگاهی از اولین نشانه های تاخیر تکاملی می­ تواند به والدین کمک کند؛ تا با مراجعه زودهنگام به پزشک به رشد بهتر کودکشان کمک کنند.