اسپاستیسیتی اختلالی است که در بیماران سیستم عصبی مرکزی و آسیب های نخاعی ایجاد می شود و می تواند فعالیت های مختلفی همچون راه رفتن، حرکات دست و انگشتان، تکلم و.. را در بیمار تحت تاثیر قرار دهد

اسپاستیسیتی چیست؟

این واژه در اصل افزایش تون غیرارادی و وابسته به سرعت (velocity-dependent) عضلات می باشد که باعث ایجاد یک مقاومت در حین انجام حرکت مفاصل می گردد.اسپاستیسیتی حالتی است که توسط آسیب به نقطه ‌ای از مغز یا نخاع به وجود می ‌آید که آن نقاط مسئول حرکات  ارادی هستند و در نتیجه سبب می شود  که عضلاتی خاص، انقباضات، گرفتگی و خشکی مداومی را تجربه کنند. اسپاستیسیتی بسته به محل بروز آن متفاوت است. مثلا در صورت بروز آن در عضلات ران ممکن است پاها در موقع راه رفتن با هم تماس یابد و مانع از الگوی صحیح راه رفتن در بیمار شود

انواع اسپاستیسیتی

اسپاستی ‌سیتی به دو نوع مغزی و نخاعی تقسیم می‌شود. نوع مغزی به علت اختلالات مغزی از قبیل فلج مغزی ، سکته مغزی، ضربه ‌مغزی، ام اس، مننژیت و.. ایجاد می‌شود

نوع نخاعی به علت آسیب‌های نخاعی مانند آسیب‌های ناشی از ضربه‌ها ، تومورهای نخاعی و مننژیت‌های نخاعی به وجود می‌آید

در طبقه بندی دیگر اسپاستیسیتی را به دو نوع ساکن و داینامیک تقسیم می کنند

• ساکن : انقباض عضلات یا سفتی توسط حرکتی خاص یا قرار گرفتن شکل و حالتی خاص از بدن به وجود می آید

• داینامیک: انقباض عضلات یا سفتی مرتبط با این بیماری فقط در موقعیت های خاص یا در حالت های ویژه به وجود می آید

نشانه های اسپاستیسیتی

اسپاسم در عضلات ممکن است احساس سفتی خفیفی در عضلات باشد و یا ممکن است به حدی شدید باشد که اسپاسم های دردناک و غیر قابل کنترل در اندام ها، اغلب در پاها و بازوها تولید کند. اسپاستیسیتی همچنین می تواند احساس درد ، سفتی و سختی در اطراف مفاصل ایجاد کند و یا باعث کمردرد شود.این بیماران معمولا دچار ضعف عضلانی هستند اما به علت سفتی عضلات چندان به چشم نمی آید. بیماران اسپاستیسیتی اغلب دچار بدشکلی یا دفورمیتی مفاصل اندامها می شوند و اگر شدید و مزمن شود و به موقع تحت درمان های توانبخشی قرار نگیرد دچار کنترکچر یا محدودیت حرکت و خشکی در مفاصل می شوند. علائم اسپاستیسیتی عبارتند از:

• سختی عضله، که باعث می شود حرکات بدون دقت و بعضی به سختی انجام شود

• انقباض عضلانی غیر قابل کنترل و دردناک

• حالت قرار گیری غیر طبیعی در بدن

• خم شدن غیر ارادی اندام

• خستگی و درد عضلانی

• عدم رشد طولی ماهیچه

تب،عفونت های مجاری ادراری،یبوست مزمن، درد در اثر فشار و رفلکس های بیش از حد از جمله سایر عوارض اسپاستیسیتی در بیماران است

اسپاستیسیتی بیشتر کدام عضلات را درگیر می کند؟

الگوی اسپاستیسیتی در بیماران مختلف متفاوت است.برخی بیماران اسپاستیسیته را در یک اندام یا فقط قسمتی از یک اندام تجربه می کنند در حالی که اسپاستیسیتی ممکن است در اندام های یک سمت بدن،فقط اندام های تحتانی و یا در هر چهار اندام بروز کند

• اسپاستیسیتی در اندام های تحتانی: بیشتر عضلات اطراف ران، روی ران و نزدیک کننده های ران را تحت تاثیر قرار می دهد

• اسپاستیسیتی در اندام های فوقانی: کتف، عضلات دوسربازویی، مچ دست و انگشتان بیشتر درگیر خواهد شد

 برخی از عواملی که می توانند موجب اسپاستیسیتی شوند شامل موارد زیر است

1. سکته مغزی

2. ضربه مغزی

3. آسیب نخاعی

4. فلج مغزی

5. ام اس

6. آتاکسی ( اختلال در تعادل)

7. مننژیت

8. آنسفالیت

9. آدرنولکودیستروفی

10.فنیل کتونوری

چه عواملی در میزان شدت اسپاستیسیتی نقش دارد؟

اسپاستیسیتی بسیار متغیر است و در طول روز و در روزهای مختلف متفاوت است . ممکن است فردی ساعتی دچار اسپاستیسیتی بسیار زیاد و کوبنده باشد و در چند ساعت دیگر بدون آن باشد و بدنی کاملاً شل داشته باشد.

عواملی زیر اسپاستیسیتی‌ را افزایش می‌دهد

• بی‌تحرکی

• درد

• زخم‌های بستر

• مشکلات گوارشی

• عدم تخلیه مدفوع

•گرفتگی مجاری ادراری

•افسردگی

• هیجانات مثبت و منفی

• عفونت‌ها

• سایر بیماری‌های فرد

• رابطه جنسی

• مصرف دخانیات

• مصرف غذاهایی با طبع سرد

• سرما

• مصرف زیاد چای و قهوه

• کم شدن میزان آب بدن

اسپاستیسیتی چگونه تشخیص داده می شود؟

به منظور تشخیص این بیماری فرد باید آزمایشات گسترده ‌ای انجام دهد و فاکتورهای متعددی مورد بررسی قرار بگیرند برای مثال:

1.طرز راه رفتن

2. نشانه های درد که در بیمار بروز می‌ کند

3. اسپاسم ‌های عضلانی

4.کنترل حرکتی انتخابی که با مشاهده توانایی فرد جهت انجام حرکات مختلف ارزیابی می شود

5. تعادل

6. تون عضلانی که از طریق مقیاس آشورس انقباضات و کشش ها بررسی می شوند

7. تاریخچه خانوادگی و پزشکی بیمار

درمان

متاسفانه هیچ روش درمانی قطعی برای اسپاستیسیتی وجود ندارد.تنها راه درمان کاهش علائم به کمک کاردرمانی، دارودرمانی و روش های جراحی است

مداخلات دارویی

 داروهای خوراکی تجویزی مثل باکلوفن، بنزودیازپین، دانترولن، تیزانیدین رایج ترین داروها جهت کمک به کنترل علائم انقباض می  باشند

 بوتولونیوم هم مستقیم در عضله درگیر تزریق می شود تا اسپاسم آن از بین رفته و عضله کاملاً فلج شود. استفاده از دارو های تجویزی موثر است اگرچه عوارض نا خواسته هم به دنبال دارد مثل تهوع و سرگیجه

مداخلات جراحی

محبوب‌ ترین جراحی اﺳﭙﺎﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻲ، کارگذاشتن پمپ باکلوفن است. این پمپ کوچک در ناحیه  شکمی کار گذاشته می شود که دارو را به سمت ستون فقرات از طریق کاتتر آزاد می کند.  این روش بسیار موثر بوده و سبب انتقال سریع دارو به عضله ای می شود که دچار اسپاسم شده است. کمی از دارو طی هر بار آزاد سازی به نخاع فرستاده می‌ شود

مداخلات توانبخشی

کاردرمانی به عنوان اصلی ترین درمان جهت کاهش علائم و جلوگیری از بروز عوارض جانبی در اسپاستیسیته است.مداخلات کاردرمانی با هدف کاهش اسپاسم و تنش عضلانی،حفظ و بهبود دامنه حرکتی،افزایش قدرت و هماهنگی عضلانی،کاهش درد، جلوگیری از دفورمیتی و کانترکچر و در نهایت بهبود عملکرد بیمار در حرکات مختلف و انجام فعالیت های شخصی انجام می گیرد