یک هشتم از افراد دارای 65 سال و بیشتر، حالت مخرب زوال عقل ( آلزایمر) را دارند. آلزایمر در مرحله اول ممکن است برای خانواده و دوستان قابل تشخیص نباشد. اما قبل از بروز، علائم هشداری از خود نشان می دهد. چگونه می توان آغاز فراموشی (که معمولا بی خطر است) در افراد به سبب آلزایمر را تشخیص داد؟ آلزایمر چه تاثیری بر توانایی های شناختی و فعالیت های جسمانی بیماران دارد؟مداخلات کاردرمانی چه نقشی در جلوگیری از گسترش علائم بیماری دارد؟

آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر یک اختلال پیشرونده‌‌ی عصبی است که  به مرور زمان موجب تخریب سلول های مغزی و ایجاد مشکلاتی در حافظه، تفکر و رفتار بیمار می‌شود. همچنین این بیماری شایع‌ترین دلیل زوال عقل است. آلزایمر بیماری پیش رونده ای است که نشانه‌های آن به آهستگی و در طول زمان بدتر می‌شود. علائم بیماری در مراحل ابتدایی از دست دادن حافظه و فراموشی متوسط است و در مراحل نهایی از برقراری ارتباط بیمار با محیط اطرافش جلوگیری می کند و سبب ناتوانی بیمار در فعالیت های روزمره زندگی می شود. سیر متوسط بیماری در حدود 8 تا 10 سال می باشد اما با درمان های صحیح و در نظر گرفتن سایر شرایط، بیمار می‌تواند تا ۲۰ سال پس از تشخیص بیماری به زندگی خود ادامه دهد.

سلول‌های عصبی بخاطر وجود پلاک‌ها و گره‌ها در مغز افراد مبتلا به آلزایمر از بین می‌روند. پلاک‌ها در واقع انباشتگی بلوک‌های پروتئین به نام بتا آمیلوئید در میان سلول‌های عصبی هستند. گره‌ها نیز در واقع فیبرهای پیچ‌ خورده‌ای از پروتئینی به نام تائو هستند و در سلول‌های عصبی رسوب می‌کننداین پلاک‌ها و گره‌ها در بسیاری از سالخوردگان دیده می‌شود. ولی بیماران مبتلا به آلزایمر تعداد بسیار بیشتری از این پلاک‌ها و گره‌ها را دارند. این پلاک‌ها و گره‌ها معمولاً در الگوهایی عادی رسوب کرده و در ابتدا در بخش‌هایی از مغز که مسئول حافظه شخص است رسوب می‌کنند. سپس در سایر بخش‌های مغز نیز تشکیل می‌شوند.

متخصصین عقیده دارند که این پلاک‌ها و گره‌ها ارتباط میان سلول‌های عصبی را مختل کرده و پروسه‌های میان سلولی را بر هم می‌زنند و از این طریق باعث مرگ سلول‌ها می‌شوند. این فرآیندی است که در نهایت منجر به از دست رفتن حافظه، تغییرات شخصیتی، مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره و سایر علائم آلزایمر می‌شود

چه عواملی می تواند ریسک ابتلا به الزایمر را افزایش دهد؟

دلیل اصلی ابتلا به بیماری آلزایمر هنوز شناخته نشده است، البته برخی از عواملی که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد عبارتند از:

• افزایش سن: یک نفر از هر نه نفر افراد 65 ساله و بالاتر به آلزایمر و تقریباً یک نفر از هر سه نفر افراد 85  ساله و بالاتر به این بیماری مبتلا می‌شوند

• ارتباط قلب و مغز: بیماری‌هایی که به قلب یا عروق خونی آسیب می‌زنند شامل فشار خون بالا، بیماری قلبی، سکته، دیابت و کلسترول بالا می‌شوند. کاهش تغذیه خونی مغز ناشی از این بیماری‌ها می‌تواند شخص را مستعد ابتلا به آلزایمر نماید

• سابقه خانوادگی ابتلا به آلزایمر

• آسیب دیدگی های شدید سر در گذشته

• دیابت نوع دو

• وزن بدن

علائم و نشانه های آلزایمر

رایج‌ترین نشانه بیماری آلزایمر مشکل به یادآوری اطلاعات جدید است. مغز نیز مانند بدن در طول زمان تغییر می‌کند و مشکلات یادآوری و فکر کردن بخشی از این مسن شدن مغز است. اما مشکلات جدی یادآوری، سردرگمی و تغییرات فکری و رفتاری می‌توانند علائم اولیه بیماری آلزایمر باشند

کاهش توانایی یادآوری اطلاعات جدید:

• سوالات یا مکالمه‌های تکراری

• جابه‌جایی وسایل شخصی

• فراموش کردن قرارهای ملاقات یا تاریخ

• گم شدن در مسیری آشنا

اختلالات در استدلال کردن، انجام کارهای پیچیده و قضاوت‌های اشتباه:

• عدم درک مناسب خطرات

• عدم توانایی رسیدگی به امور مالی

• تصمیم‌گیری اشتباه در موارد ساده

• عدم توانایی در برنامه‌ریزی و انجام فعالیت‌های موازی

اختلالات تشخیص فضا و چشمی:

• عدم توانایی تشخیص چهره‌ها و وسایل معمولی و ناتوانی در یافتن چیزهایی که در دیدرس هستند.

• ناتوانی در استفاده از ابزارهای ساده و کارهای معمولی مانند درست پوشیدن لباس

مشکلات تکلم، خواند و نوشتن:

• ناتوانی در به یادآوری کلمات ساده هنگام صحبت کردن

• اشتباهات مکرر گفتاری، خواندن و نوشتن

 تغییرات خلقی و رفتاری:

• از دست دادن احساس همدردی

• تغییرات خلقی غیرطبیعی مانند آشفتگی، بی‌حوصلگی، عدم علاقه به مراودات اجتماعی و گوشه گیر شدن

• رفتارهای هیجانی، وسواسی یا رفتارهای غیرقابل قبول اجتماعی

مراحل بیماری الزایمر

علائم اولیه

در مراحل اولیه، علائم اصلی بیماری شامل افت حافظه است

به عنوان مثال، فردی که مبتلا به آلزایمر اولیه است ممکن است:

1. مکالمات یا رویدادهای اخیر را فراموش کند

2. برخی موارد را اشتباه کند

3. نام مکانها و اشیاء را فراموش کند

4. در پیدا کردن کلمات درست مشکل پیدا کند

5. سؤالات خود را تکرار کند

6. قدرت داوری یا تصمیم گیری سخت شود

7. برای امتحان کردن چیزهای جدید کمتر انعطاف پذیر و مردد شوید

علائم مرحله میانی

با پیشرفت بیماری آلزایمر، مشکلات حافظه بدتر می‌شوند. ممکن است فردی با این شرایط در به خاطر آوردن نام افرادی که می‌شناسد مشکل پیدا کند و ممکن است برای شناخت خانواده و دوستان خود تلاش کند

علائم دیگری نیز ممکن است بروز کنند، مانند:

1. افزایش سردرگمی و بی نظمی- به عنوان مثال گم شدن، یا سرگردان بودن و ندانستن تاریخ روز

2.رفتارهای وسواسی، تکراری یا تحریک آمیز

3. توهم (اعتقاد به چیزهای غیرقابل اعتماد) یا احساس پارانوئید و مشکوک در مورد پرستار یا اعضای خانواده

4. مشکلات گفتار یا زبان (آفازی)

5. اختلال خواب

6. تغییر در خلق و خو، مانند نوسانات مکرر خلق و خو، افسردگی و احساس اضطراب، ناامیدی

در این مرحله، فرد مبتلا به آلزایمر معمولاً برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی به حمایت نیاز دارد. به عنوان مثال، ممکن است آنها برای غذا خوردن، لباس پوشیدن و استفاده از توالت به کمک نیاز پیدا کنند

علائم بعدی

در مراحل بعدی بیماری آلزایمر، علائم به طور فزاینده‌ای تشدید می‌شوند و می‌توانند برای شخص مبتلا به این بیماری و همچنین مراقبان، دوستان و خانواده آنها ناراحت کننده باشند. توهم و هذیان ممکن است در طول بیماری به وجود آمده و ادامه پیدا کند، اما با پیشرفت این وضعیت بدتر می‌شود

تعدادی از علائم دیگر ممکن است با پیشرفت بیماری آلزایمر بروز یابند مانند:

1. مشکل در خوردن و بلع (دیسفاژی)

2.از دست دان توانایی های حرکتی

3. کاهش وزن- گاهی شدید

4.بی اختیاری ادرار یا مدفوع

5. از دست دادن تدریجی گفتار

6. مشکلات قابل توجه در مورد حافظه کوتاه مدت و بلند مدت

در مراحل شدید بیماری آلزایمر، افراد به مراقبت تمام وقت برای کمک به غذا خوردن، حرکت و فعالیت‌های شخصی نیاز دارند

تشخیص

متخصص مغز و اعصاب از روش‌ها و ابزار مختلفی برای تشخیص این که آیا فرد مبتلا به اختلالات حافظه ناشی از آلزایمر مبتلا است یا نه استفاده می‌کند که برخی از این روش‌ها عبارت اند از:

• گزارش بیمار: یکی از عوامل اصلی تشخیص آلزایمر گزارش خود بیمار درمورد علائم بیماری است، همچنین اطلاعات زندگی رومزه بیمار از اقوام درجه ۱ و کسانی که با بیمار زندگی می‌کنند نیز می‌تواند در تشخیص بیماری موثر باشد

• آزمایش‌های فیزیکی و عصبی: برای تشخیص آلزایمر در وهله اول پزشک تست‌هایی مانند عکس‌العمل، قدرت و عملکرد عضلات، تست برخاستن و راه رفتن در طول اتاق، تست بینایی و شنوایی، تعادل‌سنجی و بالانس را برای بررسی سلامت عصبی انجام می‌دهد همچنین تست‌های حافظه، حل مسئله، توجه، شمارش و زبان از بیمار به عمل می‌آید

• آزمایش‌های پزشکی استاندارد مانند آزمایش خون و ادرار،توموگرافی کامپیوتری، ام ار ای و PET نیز از سایر روش های کاربردی در تشخیص آلزایمرهستند

درمان های شناخته شده در آلزایمر

در حال حاضر داروهای آلزایمر می‌توانند روند علائم حافظه و دیگر تغییرات شناختی را کند کنند. داروهای درمان آلزایمر به دو دسته تقسیم می‌شوند:

مهارکننده‌های کولین‌استراز: این داروها با محافظت از پیام‌رسان شیمیایی مغز سطح ارتباط سلول به سلولی نرون‌ها را تقویت می‌کند. بیماری آلزایمر پیام‌رسان شیمیایی مغز را تهدید می‌کند. همچنین مهارکننده‌های کولین‌استراز ممکن است موجب بهبود علائم عصب‌شناسی مانند هیجان یا افسردگی نیز شود. مهارکننده‌های کولین‌استرازی که معمولا تجویز می‌شوند شامل دونپزیل (آریسیپت)، گلاتامین (رازادین) و ریواستیگمین (اگزلون) می‌شوند.

ممانتین (نامندا): این داروها بر روی بخش دیگری از شبکه ارتباطی سلول‌های عصبی تاثیر می‌گذارند باعث کاهش سرعت رشد علائم متوسط تا شدید بیماری آلزایمر می‌شوند. این داروها معمولا با مهارکننده‌های کولین‌استراز مصرف می‌شوند. به ندرت عوارض جانبی مانند سرگیچه و آشفتگی به همراه دارند.

برخی داروهای ضد افسردگی: در برخی موارد داروهای ضد افسردگی برای کنترل علائم رفتاری ناشی از بیماری آلزایمر تجویز می‌شوند

توانبخشی در بیماران آلزایمر

مصرف داروها برای رفع علائم بیماری آلزایمر تنها بخشی از برنامه مراقبت از فرد مبتلا به زوال عقل است.  در این بین درمان های توانبخشی و به ویژه مداخلات کاردرمانی در کمک به فرد مبتلا به آلزایمر برای داشتن زندگی بهتر حائز اهمیت است

مزایای کاردرمانی در بیماران آلزایمری

متخصصین کاردرمانی به افراد مبتلا آلزایمر در برنامه های مراقبت از خود کمک می کنند. از جمله مراقبت های بهداشتی روزانه به این طریق سبب می شوند تا آنجا که ممکن است عملکرد حال حاضر آن ها حفظ شود. در روند درمان، کاردرمانگر هم به عنوان مداخله گر مستقیم و هم به عنوان مشاور به ایفای نقش می پردازد. توانبخشی در آلزایمر به بیماران کمک می کند تا با ایجاد سازگاری با محیط کیفیت زندگی شان ارتقا پیدا کند. همچنین بررسی محیط زندگی و خانه بیمار به عهده کاردرمانگر است. به این صورت تغییرات لازم برای مناسب سازی محیط خانه با شرایط بیمار را ذکر می کند. از جمله اقدامات دیگر کاردرمانی برای بیماران مبتلا به آلزایمر:

• مداخلات تقویت کننده حافظه

• آموزش نحوه برخورد با بیمار و همکاری با مداخلات توانبخشی در آلزایمر، به نزدیکان و خانواده

• بهبود تحرک

• بهبود تعادل و قدرت عضلات و جلوگیری از سقوط در بیماران

• بهبود هماهنگی حرکتی

• فراهم کردن روش‌های برای مدیریت درد

• آموزش استفاده از تجهیزات کمکی (همچون کمربندهای طبی) برای کمک به انجام فعالیت‌های روزمره

کاردرمانی می‌تواند به سرپا نگهداشتن بیماران مبتلا به آلزایمر یا زوال عقل تا حد ممکن کمک کند. کاردرمانگران به عنوان بخشی از گروه تأمین کننده سلامتی بیمار، تلاش می‌کنند تا تمرینات درمانی و توصیه‌هایی را به بیمار منتقل کنند که علی رغم این بیماری، کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد. متخصصین ما در کلینیک توانبخشی قادریان با برقراری ارتباط موثر با بیمار و همچنین ارائه درمان ها و اموزش های لازم به بیمار و خانواده سعی در فراهم کردن بهترین روش ها و استراتژی ها جهت حفظ استقلال بیماران آلزایمری دارند.