آتاکسی یا اختلال در تعادل

بیماری آتاکسی چیست و چگونه به وجود می آید؟ علایم و نشانه های آن کدامند؟ آیا درمانی برای این بیماران هست؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش ها پیشنهاد می کنیم تا انتهای مقاله با ما همراه شوید.

بیماری آتاکسی چیست؟

مخچه یکی از بزرگ‌ترین قسمت‌های مغز می‌باشد که به شکل بیضی مانند در حفره عقب جمجمه قرار دارد و وظیفه اصلی آن کنترل، هماهنگی حرکتی و حفظ تعادل است. وقتی مغز به بخشی از بدن دستور حرکت می‌دهد، سیگنال‌های الکتریکی از طریق نخاع به اعصاب محیطی منتقل می‌شوند و سپس عضله‌ای را تحریک به انقباض می‌کنند و آن عضو شروع به حرکت می‌کند.

هر بخش از بدن اعصاب حسی دارد که اطلاعات مربوط به وضعیت و پروپریوسپشن (proprioception، احساس وضعیت و حرکت اندام‌ها و بدن، بدون استفاده از حس بینایی) را از محیط جمع‌آوری می‌کند، یعنی نشان می‌دهد که بدن در چه جایی از زمان و فضا قرار دارد. این سیگنال‌ها ازطریق همان اعصاب محیطی، ولی از مسیر متفاوتی در نخاع برمی‌گردند. مخچه این اطلاعات و همچنین اطلاعات بینایی دریافت‌شده از چشم‌ها و اطلاعات تعادلی به‌دست‌آمده از سیستم وستیبولار گوش داخلی را دریافت می‌کند تا به نرم و روان کردن حرکت هدفمند فرد کمک کند. کار نکردن یک یا چند مورد از اجزای این مسیر به آتاکسی منجر می‌شود.

آتاکسی (Ataxia) یا به عبارتی اختلال تعادل در واقع  فقدان کنترل عضلانی یا هماهنگی حرکات ارادی همچون راه رفتن یا برداشتن اجسام است‌. به عنوان نشانه‌ای از بیماری‌ها و مشکلات زمینه‌ای، آتاکسی می‌تواند روی حرکات مختلف اثر گذاشته و باعث ایجاد مشکل در گفتار، حرکات چشم و عمل بلع شود.

آتاکسی انواع مختلفی دارد

• آتاکسی مخچه ای (Cerebellar ataxia) در اثر آسیب ها و ناهنجاری های وارد شده به مخچه ایجاد می شوند.

• آتاکسی حسی(Sensory ataxia) در اثر اختلال در آکسون اعصاب حسی و یا جسم سلولی آنها در گانگلیون ریشه خلفی ایجاد می شود که این اعصاب حسی وظیفه انتقال پیام های مربوط به وضعیت اندام ها به مغز را بر عهده دارند .

•آتاکسی وستیبولار(Vestibular ataxia) این نوع از آتاکسی بر سیستم دهلیزی گوش تاثیر می گذارد و در نتیجه تعادل فرد را مختل می کند.آتاکسی وستیبولار می تواند بر اثر آسیب عصب گوش داخلی ایجاد شود

علائم و نشانه های بیماری آتاکسی

علائم و نشانه ها از فردی به فرد دیگر متفاوت خواهد بود و با توجه به علت ایجاد کننده بیماری می تواند به صورت ناگهانی بروز کند و یا به مرور زمان پیشرفت کند.آتاکسی به عنوان نشانه ای از گروهی ازاختلالات عصبی منجربه موارد زیر می شود:

• راه رفتن بدون ثبات و تمایل به زمین خوردن

• هماهنگی ضعیف عضلانی

• اشکال در انجام حرکات ظریف (فعالیت های روزمره مانند غذاخوردن،لباس پوشیدن،نوشتن و.. به سختی انجام می شود)

• اشکال در بلع غذا

• تغییر در نوع گفتار (گفتار بریده بریده و آهسته و ریتم کلامی غیر طبیعی)

• حرکات غیر ارادی رفت و برگشت چشم ها (Nystagmus)

• خستگی (شکایت مشترک بین اکثر بیماران است)

• افتادن های مکرر به دلیل عدم تعادل

ویژگی های آتاکسی مخچه ای

این نوع از آتاکسی ناشی از اختلال عملکرد مخچه در  مغز است وباعث مشکلات ادراک حسی ،اختلال در هماهنگی و کنترل حرکتی می شود.

آتاکسی مخچه معمولاً باعث ایجاد علائم عصبی زیر می شود :

• لرزش سر و چشم و حرکت اضافی اندام خصوصاً هنگام تلاش برای انجام یک فعالیت ارادی

• ناتوانی در تنظیم سرعت حرکات

• افراد آتاکسی مخچه ای معمولاً برای جبران مشکلات تعادلی خود در حالت ایستاده پاهای خود را به صورت عقب و جلو حرکت می دهند تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند

• اختلال در گفتار (لکنت زبان، ریتم و بلندی صدای افراد در حین تکلم دچار اختلال می گردد)

ویژگی های آتاکسی حسی

این نوع از آتاکسی به دلیل از بین رفتن اعصاب حسی محیطی ایجاد می شود. در آتاکسی حسی فرد نسبت به موقعیت اعضای بدن خود نا آگاه می شود لذا آگاهی ازوضعیت بدن خود را در شرایط مختلف فیزیکی از دست می دهد.در آتاکسی حسی راه رفتن با پاهای باز انجام شده و همچنین اصول راه رفتن پاشنه پنجه رعایت نمی شود. صدای شالاپ شولوپ در راه رفتن در آتاکسی حسی نیز به همین دلیل می باشد

ویژگی های آتاکسی وستیبولار

علایم آتاکسی وستیبولار متفاوت است و به نوع و شدت آتاکسی و سن شروع بستگی دارد

• سرگیجه،حالت تهوع و استفراغ که در موارد مزمن به صورت دو طرفه فرد را درگیر می کند و نوعی ناپایداری و عدم تعادل را ایجاد می کند

• اشکال در تولید گفتار،تولید صدا و اختلال در بلع

• لرزش زیاد و نیستاگموس در چشم ها

علت بروز بیماری آتاکسی چیست؟

• آتاکسی های مادرزادی در این بیماری ها معمولا مالفورماسیون (نقص ساختمانی) مخچه با یا بدون درگیری سایر ساختمان های مغز وجود دارد اتیولوژی آن ها نامشخص است و علائم بالینی متفاوتی در افراد بروز می کند. از جمله شایع ترین آنها می توان به سندروم ژوبرت، آپلازی مخچه(عدم تشکیل مخچه) ،آپلازی ورمیس اشاره کرد

• آتاکسی ژنتیکی برخی از انواع آتاکسی و برخی از بیماری‌هایی که موجب آتاکسی می‌شوند ارثی هستند. اگر شما به یکی از انواع این بیماری‌ها مبتلا باشید، یعنی به صورت مادرزادی با ژن معیوبی به دنیا آمده اید که پروتئین‌های ناقصی می‌سازد. آتاکسی نخاعی_مخچه ای، اپیزودیک آتاکسی، آتاکسی فردریش، آتاکسی تلانژکتازی، بیماری رفسام از جمله انواع شایع آتاکسی ژنتیکی هستند

• آسیب به ساختار های مغزی هرگونه جراحت و آسیبی که به نوعی بافت مغز و عملکرد مخچه را تحت تاثیر قرار دهد می تواند سبب بروز آتاکسی در فرد شود. تروما و خونریزی مغزی، سکته مغزی، تومور مغزی، Cerebral palsy یا فلج مغزی، و.. از جمله شایع ترین دلایل بروز آتاکسی هستند

• بیماری های خود ایمنی بیماری‌های خود ایمنی مانند MS، سارکوئیدوز، بیماری سلیاک هم می‌توانند باعث علائم آتاکسی در فرد شوند

• عفونت ها آتاکسی یکی از عوارض جانبی غیر شایع آبله مرغان و دیگر عفونت‌های ویروسی مانند اچ آی وی و بیماری لایم (Lyme disease) است  گاهی در مراحل بهبودی این بیماری‌ها، نشانه های آتاکسی نمایان شده و برای روزها و یا ماه‌ها ادامه خواهد داشت‌ و در نهایت بدون درمان خاصی برطرف خواهند شد

• واکنش به مواد سمی آتاکسی یکی از عوارض جانبی احتمالی گروهی از داروها بخصوص باربیتورات (barbiturates) همچون فنوباربیتال (phenobarbital) ، آرام بخش‌ها مانند بنزودیازپین (benzodiazepines) ، داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین (phenytoin) و گروهی از داروهای مورد استفاده در درمان‌های شیمی درمانی است. مسمومیت با ویتامین ب ۶ هم می‌تواند باعث آتاکسی شود

•مشکلات تیروئیدی کم کاری و پرکاری تیروئید هر دو می تواند در مواردی باعث بروز علائم آتاکسی در فرد شود

• فقر ویتامین E و B₁₂ دریافت نکردن مقدار کافی از این مواد مغذی به دلیل عدم توانایی در جذب یا مصرف بیش از اندازه الکل می‌تواند به آتاکسی منجر شود

تشخیص آتاکسی چگونه انجام می شود؟

در تشخیص آتاکسی پزشک در ابتدا به دنبال عامل اصلی بروز بیماری خواهد بود. بدین منظور سابقه پزشکی فرد بررسی شده و معاینات جسمی و عصبی شامل تعادل، هماهنگی حرکتی ، رفلکس های غیر طبیعی، بینایی و شنوایی مورد سنجش قرار می گیرد. همچنین از تست های آزمایشی زیر برای رسیدن به علت اصلی بیماری استفاده می شود:

۱٫مطالعات تصویر برداری: سی تی اسکن یا ام آر آی از مغز به تشخیص علت احتمالی آتاکسی کمک خواهد کرد. ام آر آی چروک خوردگی‌های مخچه و دیگر ساختارهای مغزی افراد مبتلا به آتاکسی را نشان می‌دهد. علاوه بر این روش‌ها به تشخیص دیگر عوامل قابل درمان همچون لخته خونی و یا تومور خوش خیم که باعث وارد آمدن فشار به مخچه می‌شود هم کمک می‌کند

۲٫پونکسیون کمری یا پونکسیون نخاعی (Lumbar puncture): در این روش سوزنی وارد قسمت پایینی کمر می‌شود تا نمونه‌ای از مایع مغزی – نخاعی برداشت شود. این مایع در اطراف مغز و نخاع قرار داشته و از آن‌ها محافظت می‌کند. بعد از نمونه برداری این مایع برای بررسی بیش‌تر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود

۳٫آزمایش ژنتیک: پزشک برای تشخیص اینکه فرد و یا فرزند او به جهش ژنی عامل آتاکسی ارثی مبتلا هستند یا نه، آزمایش ژنتیک انجام خواهد داد تست‌های ژنتیکی برای انواع زیادی از آتاکسی ارثی موجود هستند

۴٫مطالعات هدایت عصبی و ثبت فعالیت عضله(EMG/ENG)

چگونه می توان از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد؟

از آنجایی که عوامل بسیاری سبب بروز بیماری آتاکسی در بیماران می شود نمی توان به طور قطعی به این پرسش پاسخ داد.با جلوگیری از برخی موارد اکتسابی آتاکسی نظیر کنترل میزان ویتامین ها و جلوگیری از ورود مواد شیمیایی و سموم مختلف به بدن تا حدودی می توان احتمال ابتلا را کاهش داد از سویی دیگر با جود آزمایشات گسترده ژنتیکی هنوز بسیاری از آتاکسی های وابسته به ژنتیک قابل پیشگیری نیستند

_{درمان بیماری آتاکسی}

درمان آتاکسی به علت اصلی ایجادکننده‌ آن بستگی دارد. در برخی از موارد، درمان عوامل زمینه‌ای، مانند قطع مصرف داروهایی که باعث آن می‌شوند، باعث بهبود علائم آتاکسی خواهد شد. در دیگر موارد، برای مثال آتاکسی ناشی از آبله مرغان و یا دیگر عفونت‌های ویروسی، به خودی خود برطرف می‌شود. در آتاکسی برگشت ناپذیر در کنار دارو درمانی درمان‌ های توانبخشی مبنای اصلی مراقبت‌ های پزشکی را تشکیل می‌دهند و بر ایمنی، تحرک، به‌حداکثر رساندن عملکرد بدن و بالا بردن کیفیت زندگی،تمرکز می کنند

کاردرمانی در بیماران آتاکسی چگونه انجام می شود؟

کاردرمانی به عنوان اصلی ترین درمان به کاهش علائم و نشانه های آتاکسی و بهبود کیفیت زندگی بیمار می پردازد.کاردرمانگر با افزایش ثبات بدن به بیمار آتاکسی کمک می کند که بایستد، پیاده روی کند و حداکثر استقلال را در انجام فعالیت های روزمره داشته باشد. به عبارتی دیگر کاردرمانی با استفاده از تکنیک های درمانی مختلف و طراحی تمرینات کششی، مقاومتی و تعادلی به کنترل حرکات و هماهنگی بیشتر در بیماران می پردازد

کاردرمانگر در درمان بیماران آتاکسی چه اهدافی را دنبال می کند؟

درمانگر با توجه به شدت  و نوع علائم اهداف مختلفی را دنبال می کند که از جمله مهمترین آنها عبارت اند از:

• ایجاد تون عضلانی نرمال

• افزایش کنترل و هماهنگی حرکتی

• کاهش حرکات غیر ارادی و ترمور ها (لرزش در اندام)

• بهبود واکنش های تعادلی

• آموزش و استفاده از تجهیزات حمایتی جهت افزایش سطح عملکردی بیمار

• افزایش استقلال وبهبود کیفیت زندگی بیماران